Nantucket Adası, Essex gemisi ve öfkeli balina
Yıllarca aynı camiada birlikte çalıştığımız, sonrasında da tüm yaşamı boyunca denizcilik sektöründe işbirliği içinde olduğum, zamanlarımızı dostluklarımızla paylaştığımız, denizci yazar Kaptan Oktay Sönmez.
Gelişmelerden anında haberdar olmak için Google News'te Paradurumu'na abone olun
Paradurumu'na Google News'te abone olun
Abone Ol
Anısına…
Yerinde araştırmalar yaparak ve dahi bizzat balina avcıları ile denizlere açılıp yaşayarak yazdığı “Güneşi Hüzünlüdür Kutup Denizlerinin” adlı kitabından alıntılar da yaparak bir balina avcılığı hikayesinin çok kısa özetini bulabilirsiniz bu yazımda.
“İstanbul Maritime“ denizcilik şirketinin ofisinde, benim de özel davetli bulunduğum, geleneksel yeni yıl yemeklerinden özel bir anı.
Efsane Gemi May Flower
6 Eylül 1620, İngiltere’nin Plymouth sahil kasabasından 21 metrelik bir efsane gemi yaklaşık 70 yolcusu ile Atlantik’e açılır. Günümüz Amerikan toplumunun çekirdeği olan bu insanların macerası da bir başka destanın, bir başka arayışın, iradenin, kaderlerini değiştiren bir meydan okuma ve yiğitliğin hikayesidir.
Çok ağır hava şartları içinde geçen 67 gün sonra bu insanlar, şimdiki Boston’un güneyindeki Cape Cod sahillerine varırlar, ismini verdikleri Plymouth Rock’ta karaya çıktıklarında tarih 11 Aralık 1620 pazartesi sabahı.
Efsane gemi “May Flower” 5 Nisan 1621’de Plymouth’dan İngiltere’ye yelken açarken üzerinde tek bir yolcu yoktu. Karaya çıkıp sağ salim kalan insanlar seneler içerisinde yörenin Kızılderili yerlilerinin besin ve ticari kaynağının balina avı olduğunu öğrenmeye başlaması ile 150-200 sene sürecek bir endüstri ve kültür doğacak, ‘balina zenginleri’ topluluğu oluşacaktı.
Nantucket Adası ve Kaptan Pollard
Kızılderili dilinde ‘çok uzak toprak’ dedikleri o bölgedeki Nantucket adasındayız, 1808 yılı bir eylül öğleden sonrası, ‘Eliza Slide’ adlı balina avcı gemisi 19 ay süren seferinden dönüyordu. Kaptan 17 yaşındaki bir tayfaya seslenir;
“Eee George Pollard, işte babanın patates tarlasına döndün sonunda ha!”
“Hayır Efendim.”
“Hayır mı?’’
“Evet, yani hayır efendim, bir başka gemiyle tekrar denize çıkacağım.”
“Bu 19 ayda çektiklerimizden, görüp yaşadıklarından, devin bize neler yaptığını gördükten sonra da hemen onun ardına düşmek mi istiyorsun?’’
”Evet efendim, bütün ömrümü denizde geçireceğim.”
“O zaman seni filika dümencisi olarak terfi ettirmekten başka çarem yok.”
On dört yaşında limandaki balina gemilerinin yelken kurutması, onarılması, sefere hazırlanması gibi işlerde çalıştı George Pollard. Gemilerin içini görmek, balinacıların arasında olmak bir köşeye büzülüp onları dinlemek onun en sevdiği şeydi.
Nantucket, ekonomisinin en parlak yıllarını yaşıyordu. Adaya yüzlerce ton yağ, kemik, ispermeçet akıyor, fıçılarla amber yığılıyor, işleniyor ve sonra Boston, New York, Providence gibi pazarlara gönderiliyordu.
Essex ve Öfkeli Balina
İşte bu George Pollard’a, Mayıs 1819’da 28 yaşına vardığında, Nantucket Adası’nda donatılmış ‘ESSEX’ isimli geminin kaptanlığı teklif ediliyor. 12 Ağustos 1819’da 27 kişilik tayfası ile Pasifik Okyanusu’nda geçecek bir balina avı için yelken açıyor.
Yaklaşık on beş ay sonra, 20 Kasım 1820 günü, Ekvator’un 40 mil güneyinde, rüzgar altında bir balina sürüsü görünür. bir iki dakika sonra direk başı gözcüsü gürler:
“Thar she blows” (Bir balinanın su püskürttüğü görülünce there she blows anlamında)
Bu sevinç sonrasında maalesef trajik bir hikayeye dönüşüyor. Olayı çok kısaca kurtulan birinden okuyalım.
“Filikaların üçünü birden indirdik, ayrı yönlerde üzerlerine gidiyorduk. Yelkenleri boşalttık, güvertesinde sadece marangoz ve aşçı, gemi tamamen durdu. Hafif rüzgarda yorulmadan peşlerindeydik. Filikalardan birinin aniden havalanıp içindekilerle birlikte suya düştüğünü gördük. Yanına yaklaşınca ‘’Ne oldu?” sorumuza; “Siz devam edin kaptan, altımıza girip kafa attı bize.”
Tekrar gemiye dönmüştük. O muhteşem yaratık biraz ileride öyle yatıyordu. Ama biraz sonra birden harekete geçtiğini ve tam yol üzerimize geldiğini görünce gemiciye tam alabanda komutunu verdim. Hava sakindi, hiç yol yoktu gemide, kaçamadık, devin o geniş alnı bütün gücü ile geminin tam başında kütledi. Sanki bir kayaya bindirmiştik. Dilimiz tutulmuştu. Boğazımız kurumuş, konuşamaz olmuştuk ki devin geminin altından omurgaya sürtünerek geçtiğini hissettik.
Miço Thomas Nickerson tarafından çizilen eskizde Essex saldırıya uğruyor (1820)
Essex olayını konu alan filmin 3 dakikalık tanıtım videosu. (Moby Dick, Amerikalı yazar Herman Melville'in dünyaca ünlü romanıdır. “Bana İsmail deyin” cümlesi ile başlayan roman, anlatıcı İsmail'in ağzından Kaptan Ahab adlı roman kişisinin Moby Dick adlı balinanın peşinde yaşadığı macerayı anlatır.)
Kısa bir süre sonra yüz metre ötede yine gördüm onu, kuyruk ve yüzgeç vuruşları ile yüzdüğü denizi paramparça etmek istercesine dövüyor, çenesini büyük bir öfke ile açıp kapatıyordu. İntikam ve büyük bir öfkenin sembolü idi sanki.
Gemide 3 mil kadar yol varken, manevrası ile en az altı mil hızla yaklaşan balinanın rotasından çıkamadık. Bütün hızı ve gücü ile dosdoğru geldi ve gemiye bir kere daha kafadan bindirdi.
“Aman tanrım ne oldu?’’
Cevap çok kısaydı;
“Bir balina batırdı bizi.”
“Aslında, en yırtıcı, öldürücü diye bilinen ‘Orca’ dahil, bütün balina türlerinde doğal yaşantıları gereği ‘beslenme' diye tanımlanacak şekilde açlıklarını doğanın nimetleri ile gidermenin bir saldırganlık, kan için acı vermek, öldürmek için öldürme duygusunu taşıyan hiçbir davranış görülmemiştir. Ancak, pek çok sırları gibi tümüyle açıklığa kavuşmamış nedenlerle dev bazen çılgına döner, damarına basılmış öfkeli bir gladyatör, gazaba gelmiş bir deniz tanrısı olur ve gemilere, filikalara saldırır, kırar, döker, vurur, ezer, geçer.“
Balina Avcılığı Müzesi https://nha.org/visit/museums-and-tours/whaling-museum/
Balina avcı gemisi Essex batmadan önce tayfalardan üçü yolda rastladıkları insansız bir adada kalmayı tercih etmişlerdi. Batış sonrası mürettebat üç ayrı filikaya dağıtıldıktan sonra, planladıkları bir karaya varabilmek için birlikte yol almaya karar verirler. Ancak bugün kara yollarında bile üç arabanın birbirini kaybetmeden takibi bile mümkün değilken denizde, rüzgarı, fırtınası, tropikal yağmurlu seyir günlerinde bunun çok müşkül olacağı aşikardır. Aradan geçen üç ay sonrasında, 23 Şubat 1821de, aralarında kaptan George Polard’ın da bulunduğu bir filika rastlanan bir gemi tarafından kurtarılır. İnsansız adada kalan üç Essex’li tayfa da 8 Nisan 1821 tarihinde bir gemi tarafından kurtarılır. Diğerleri mi, sorulmasa daha iyi olur, maalesef!
Kaptan Pollard iki ay sonra bir başka gemi ile tekrar sefere çıkar, 25 Ağustos 1821’de başlayan seferi, 1823 şubatının bir gecesinde kayalıklarda geminin parçalamasıyla son bulsa da bu sefer şansları yaver gider, bütün mürettebat dört gün sonra bir başka balina gemisi tarafından kurtarılır. Ve artık bir daha denize çıkmaz Pollard, 81 yaşında hayata veda eder.
Nantucket adasında Essex’den hiç söz edilmez, Kp Oktay Sönmez de bu adada bulunduğu üç gün içinde kime bu konuda bir şey sorduysa da gerçekten konuşmak istemediklerini ifade eder.
19 Haziran 2022
Heybeliada
Güneşi Hüzünlüdür Kutup denizlerinin – Oktay Sönmez (Balinalar ve balina avcılığı hakkında bilimsel bilgiler sunmanın yanı sıra, okuru konu üzerinde tarihten edebiyata, kutsal kitaplardan güncel olaylara bir serüvene çıkarıyor. Balinaların türlerini, fiziksel ve biyolojik fonksiyonlarını, denizlerdeki değılımını, balina avcılığı çalışmalarını, alınan uluslararası önlemleri, kısacası balinalar hakkında her şeyi bulabileceğiniz nefis anlatımlı kitap)
https://nha.org/visit/museums-and-tours/whaling-museum/
https://tr.eferrit.com/balina-avciliginin-kisa-bir-tarihi/
https://tr.traasgpu.com/new-bedford-massachusetts-duenyayi-yakan-sehir/