Lidyalılar da Düşünmüş müydü Kripto Paraları?
Pazar sabahı Özlem kızım telefonda sordu, “Baba sende Spotify var mı?” diye. Bugünlerde kafalar kripto paralarla yoğunlaşmış olsa gerek “Ne o kripto para mı?” deyince, tatlı tatlı gülmeye başladı.
Gelişmelerden anında haberdar olmak için Google News'te Paradurumu'na abone olun
Paradurumu'na Google News'te abone olun
Abone OlPazar sabahı Özlem kızım telefonda sordu, “Baba sende Spotify var mı?” diye. Bugünlerde kafalar kripto paralarla yoğunlaşmış olsa gerek “Ne o kripto para mı?” deyince, tatlı tatlı gülmeye başladı.
İnsanoğlu ihtiyacı olan malı nasıl elde ederdi? Başkası ile takas ederek… Ben bugün geyik avladım ama evde un yok komşudan mı alsam, pazara mı gitsem değiş tokuş mu yapsam… Gel zaman git zaman milattan 700 yıl önce Anadolu’da yaşayan Lidyalılar bu böyle yürümez en iyisi değerli bir maden bulalım, onunla takas yapalım diyerek parayı bulmuşlar.
Lidyalılar akıllı, bir kalıp yapmışlar. Madeni pulu yerleştir kalıba, hareketli bir sistemle vur çekici kalıba olsun sana para. Milattan 600 sene sonra da bu sefer Çinliler sahneye çıkıyor. Madeni para yetmiyor, senet gibi kağıt para kullanımına başlıyorlar.
Devamını anlatmaya gerek yok, biz bugün geldiğimiz noktaya bakalım. Cryptogramme, (kriptogram) şifreli yazı kelimesinden türemiş olsa gerek Cryptocurrency (kripto para) deyimi de adı üzerinde kripto yani şifreli ve kodlu…
Bitcoin ile duyulmaya başlanılan kripto para çağına mı giriyoruz acaba, yani Lidyalıların parayı bulmasından önceki zaman tüneline. Ne kadar dinlediysem de ve okuduysam da anlar gibi oluyorum ama amiyane tabirle bir türlü kafam basmıyor bu işe.
Ne dersiniz, boş bir arazimi arasak yoksa bahçelerimize avokadomu diksek? ‘’Avocoin” desek adına çıksak dijital piyasaya, üç yıl sonra ilk meyveleri toplamaya başlayacağız diyerek. Hele sabredin on sene sonra bir ağaç 700 meyve verecek tanesi bir dolardan hesaplarsak, herkesin kasası doldu taştı…
Tek özgür olduğumuz yer kurduğumuz hayaller değil mi, kur kurabildiğin kadar… Zamanını tatlı tatlı geçirmiş olursun. Yarım asır deniz taşımacılığında ‘para’ hep işimin içindeydi. Uluslararası anlamda hem alt yapı eğitim ve deneyimlerimde hem de iktisat, mali işler, muhasebe ve hukuk üzerine. Borsanın da daha ilk günlerinden beri içindeyim ama bu kripto paralar ne ola ki? Ne demişler, anlamadığın bilmediğin işe girme!
Acaba yalnız ben miyim böyle diye merak ettim. Benimle yaşıt dostlarıma yazdım ne düşünüyorsunuz diye. Çoğu çalışma ve iş hayatlarını bırakmış, emeklilik hayatları içerisinde, halen faal olanlarımız da var. İşte aldığım cevaplar;
“Ben tanımıyorum ve hiç ilgilenmiyorum kafamı da yormuyorum”
“Ben daha evvel söylemiştim helal kazancını yakınına vermeyi vazife sayan karakterin Kripto para ile ne alakası olabilir diye. Ben Kriptoyu ilk duyduğumda ilaç ismi sandım.’’
“Ben devletlerin tedavüldeki paralardan başka para yerine geçen ismi ne olursa olsun tanımıyorum.”
“Hiç ilgi duymadığım bir konu. İçeriğini tam olarak bilmemek ve de güvensizlikten doğan bir uzak duruş olabilir benimki.”
“ Fethi zaten param yok ki düşüneyim ama olsa da hayatta sanal bir şeye para vermem.”
“Ben elle tutulan, gözle görülen, fiziki temas sağlanan nesnel şeylere inanırım. O yüzden kripto para ilgimi çekmiyor.’’
“Başından beri modern dolandırıcılık olarak bakıyorum.”
“Benim evin yanındaki apartman görevlisi de abi bizim oğlanla, kızın bisikletlerini ikinci elden satıp Bitcoin aldım. Ne diyorsun, toplum böyle bir toplum.”
“70’likler kripto paranın ne olduğunu bile anlamazlar. Ancak iş hayatında faal olan, bilgisayar, internet, online işlemler yapma kabiliyetini haiz olan küçük bir yüzde anlayabilir. Hatta bu küçük kısmın da işi ve alışkanlığı gereği farklı yatırım araçlarını takip eden ancak bilebilir.
Ben bilmem mesela, yatırım yapacak olsam, uzmana danışmayı tercih ederim. Ayrıca bizim gibi ileri yaştaki insanların, gerek geldikleri devirlerin kültürü gerek vardıkları noktada önlerindeki zamanın kısalmış olduğu gerçeği onları yatırım yapma fikrinden uzaklaştırıyor bence.
Başka işe yarıyorsa da kripto para ben bilmiyorum.’’
“İstanbul Borsası’nda Tophane’deki tahta döneminden beri yatırımcıyım. Yatırımcıyım demekle günlük al sat yapmadığımı, hisseleri inceleyerek döviz açık pozisyonu, teknik grafikleri, takas dökümleri (yabancıların paylarını görmek için) vs tamamen kendi kararıma göre uzun süreli hisse alım satımı yaparım. Ofisimde matrix devamlı açıktır. Wall Street’te de hisse alımı yapıyorum. Tesla, Citygroup, Apple takip edip işlem yaptığım hisselerdir. Pandemi sürecinde ham petrol fiyatları dibe vurunca U.S. Brend Petrol fon aldım. Yatırımlarımın bir bölümünde mutlaka altın bulundururum. Hiçbir zaman yatırım danışmanı ile çalışmadım. Tamamen kişisel emeğim ve dünya görüşümle her şeyi ile bana ait. Sanat yatırımlarımda da danışman kullanmadım. Bu kadar geniş alanla ilgilenmeme rağmen Bitcoin’e dönüp bakmadım. Çok volatil (oynak) piyasa olduğundan kripto paralarla ilgilenmedim.”
Merakıma mucip oldum, bir de genç çalışan kadınlara yönelteyim dedim sorumu. Kripto paralar hakkında ne düşünüyorlar diye. İşte iki örnek;
“Merhaba Fethi Bey, 2018/19’dan beri duyduğum, pandemi ile yeni döneme geçerken tamamen geçiş yapacağız diye okuduğum ama borsa dahil hiç ilgimi çekmeyen konu maalesef. Şimdi bilmem gerekiyor diye düşünüyorum. Son dönem yatırım için batan çıkanları görüyorum. Zannediyorum uzun vade için bakılmadığında zarar getiriyor. Üzerine iyi çalışılması ve anlaşılması gereken bir konu kendi açımdan… Hayatımıza dahil olacak o belli oldu. Gerçekten fikir sahibi olursam tekrar sizinle paylaşacağım.”
“Mesela genel olarak nakit para yok olacak seneler sonra ve banka kartları yaygınlaşacak...
Para basmak da bir hayli masraflı çünkü. Artı ellere chip’ler yerleştiriliyor onunla da her şey yapılıyor. Ben öyle bir şey kesinlikle istemem. Artı zaten fintech firmaları var bir firma kendi çalışanlarına kredi/para/avans/... vs. kısacası bir firma çalışanının herhangi başka bir yerde “diyalog” kurmadan kendi bünyesinde/emrinde tutmaya çalışıyorlar. Bir nevi bu da dijital para bence ve maalesef çalışanlar modern köle olacaklar bu gidişle...”
Bizim çocuklar (Sarıyerli semt, okul gençlik arkadaşlara bazen böyle derim) dostluklarla büyümüş, akıllı telefonlara bile zar zor adapte olabilmişken bir de kripto paralara kafa yoracak, yatırım yapmayı düşünecek durumda olmayacakları belli zaten. Doğal olarak gençler farklılık gösterebilecek.
Bu arada merakım uzaklara yöneldi. Güçlü para birimi ülkesi sakinleri, Amerikan halkı ne düşünüyor diye…
Geçtiğimiz şubat ayında Bloomberg adına 1984 yetişkin kişinin katıldığı ankete katılanların yaklaşık yarısı yalnızca Bitcoin ve Ethereum gibi kripto paraların bazılarını duyduklarını söyledi. Yüzde 16’sı kripto para birimlerine çok aşina olduklarını söylerken, yüzde 28’i biraz aşina olduklarını söyledi.
Kripto para birimlerinin nasıl çalıştığı sorulduğunda onları duyanların yüzde 61’i işleyişlerini çok az anladığını ifade ederken, yüzde 14’ü nasıl çalıştığını çok iyi anladığını iddia etti.
Kripto para birimlerine aşina olan katılımcıların yüzde 43’ü yasal bir ödeme şekli olduklarından şüphe duydu.
A Crypto-What? Poll Finds 1 In 10 Americans Unfamiliar With Cryptocurrencies | Benzinga
20 Şubat 2021
En son, 22 Mart 2021, YouGov anketi, ABD halkının çoğunun kripto para birimi hakkında olumsuz bir görüşe sahip olduğunu ortaya koyuyor.
Just one in five Americans believe cryptocurrency has a negative impact on the environment | YouGov
22 Mart 2021
Kripto paralar konusunu bir tarafa bırakarak, önemle vurgulamak istediğim bir hususu sizlerle paylaşmak isterim. Nedir bu derseniz, eğitim derim, sorgulayıcı, şüpheci, bilgiye meraklı, quantum felsefesine aşina, yaratıcılığı belleklere aşılayan eğitim derim. Sorgulamadan, araştırmadan, kıyas etmeden, kendi bütçe ve para karakterinize bakmadan reklamlara, dolduruşlara gelerek emeğinizle aklınızla kazandığınız birikimlerinizi heba etmeyiniz. Kimse kolay ve bol para bahşetmez...
Merak eden, sorgulayıcı, araştırıcı ve yaratıcı nesillere sahip olmamız dileğiyle….
Fethi Denizmen
25 Nisan 2021
HEYBELİADA