Beyin göçü nedir? Nasıl engellenir?

İyi yetişmiş, başarılı araştırmacıların, çeşitli nedenlerle çalışmalarını başka ülkede devam etme kararı almasını niteleyen 'beyin göçü'ne ilişkin yeni hazırlanan bir rapor, araştırmacıların Türkiye'den gitme olasılığının 2015'ten beri arttığını gösteriyor. Peki beyin göçü nasıl engellenir?

14 Nisan 2023 Saat: 11:33

Güncelleme: 14 Nisan 2023 Saat: 11:40

Türkiye Bilişim Vakfı'nın(TBV) yeni yayınladığı, “Türkiye Akademik Diaspora Raporu: Beyin Göçünden Beyin Gücüne” raporuna göre, "Türkiye kişi başına düşen bilimsel yayınlarda en gerilerde. Ancak kamunun yükseköğretim harcamasının milli gelirdeki payı açısından önlerde. Yani Türkiye'de yükseköğretime ciddi bir kaynak ayrılmakta; fakat bu kaynaklar verimli bir şekilde kullanılamadığından bilimsel çıktıya yol açmamakta .

Teşvik var sonuç yok

Benzer şekilde, aynı veride Türkiye AR-GE'nin milli gelire oranı konusunda en gerilerde; ancak özel sektör AR-GE'sine kamunun destek oranı açısından en önlerdedir. Yani Türkiye'de AR-GE için gerekli teşvikler verilmektedir ancak yeterince olumlu sonuç alınamamaktadır.

Din ve psikolojiye teşvik

Yarının araştırmacıları olacak olan yüksek lisans ve doktora öğrencilerinin ABD'deki araştırma tez konuları incelendiğinde 1985'lerden itibaren çok büyük bir hızla büyüyen bilgisayar mühendisliği, elektrik mühendisliği gibi teknik alanlar göze çarpmıştır. Öte yandan Türkiye'de bu alanlar işletme, ziraat, tarih, psikoloji, din gibi alanların arkasında kalmıştır. Türkiye'nin yüksek gelir grubu ülkelerini yakalamasının en temel koşullarından biri yarının teknolojilerini üretecek araştırmacılar yetiştirmektir. Yeni teknolojilerin eskileri hızla yıktığı, diğer bir deyişle kartların tekrar dağıtıldığı bu dönemde Türkiye'nin odağını bu hızla yaygınlaşan teknolojilere vermemesi bir fırsat kaybıdır.

Verimsiz araştırmacılar dönüyor

Araştırmacılar her yıl ürettikleri ortalama makale sayılarına göre beş farklı verimlilik gruplarına ayrıldığında, Türkiye'deki gruptakilerin yurt dışına taşınma ihtimaline ve yurt dışındaki gruptakilerin Türkiye'ye dönme ihtimaline bakıldığında, beyin göçü paradoksu adını verdiğimiz tezat bir tablo ile karşılaşılmıştır. En düşük verimli gruptan en yüksek verimli gruba gidildikçe Türkiye'deki araştırmacıların yurt dışına taşınma ihtimali artmaktadır. Öte yandan en yüksek gruptan en düşük gruba gidildikçe yurt dışındaki araştırmacıların Türkiye'ye dönme ihtimali artmaktadır. Yani Türkiye beyin göçü ile en verimli araştırmacılarını kaybetmekte ve tersine beyin göçü ile yurt dışındaki Türkiye menşeli araştırmacılar arasından ortalama olarak daha verimsiz olanları geri kazanmaktadır."

Beyin göçü nasıl engellenir?

Raporda beyin göçünün nasıl engellenebileceğine dair de şu öneriler yer alıyor;

İlköğretim, ortaöğretim ve lise eğitiminde gelir eşitsizliğinin etkileri azaltılmalı, fırsat eşitliği yaratılmalıdır.
Eğitimde ve bilimde her türlü ayrımcılığın önüne geçilmelidir.
Üniversitelerde araştırmacıların yeni fikirler üretebilecekleri bağımsız düşünce ortamı sağlanmalıdır.
Üniversitelerin verimlilikleri gözden geçirilmeli, araştırma kaynakları (fonlar, ders yükü vs.) iyileştirilmeli ve programları günümüz dünyasının ihtiyaçlarına yönelik olarak güncellenmelidir.
Araştırmalarda nicelik yerine niteliğe odaklanılarak üniversitelerdeki araştırma kalitesi yükseltilmelidir.

Beyin göçü ve uluslararası beşeri sermaye üzerine yapılması gerekenler:

Gidenlerin gitme nedeni belirlenmeli; artan beyin göçü oranının önüne geçebilmek için bu araştırmacıların kalmaları için elverişli ortam sağlanmalıdır.
Gidenlerin Türkiye'deki araştırmacılara pozitif etkilerini sürdürebilmek için, gidenler ve Türkiye'deki araştırmacılar arasındaki bağ, proje ortaklıkları ve araştırma fonları ile güçlü tutulmalıdır.
Kariyerinin tamamını yurt dışında geçiren alanında uzman Türkiye menşeli araştırmacılar; laboratuvar destekleri, veri iş birlikleri, araştırma fonları ve veri bazlı politika çalışmaları ile Türkiye araştırma ortamına katkı sağlamaya teşvik edilmelidir.
Kalanlar; araştırma ve konferans fonları veya iş birliği projeleri ile yurt dışındaki Türkiye menşeli araştırmacılarla bağlantı kurmaya teşvik edilmelidir.

AR-GE desteklerinin daha etkili hale getirilmesi için yapılması gerekenler:

Verilen teşviklerin etki analizleri yapılmalı, verimli olmayan destek programları kapatılıp elde edilen kaynaklar daha verimli programlara aktarılmalıdır.

Yorumlar