Depremden dolayı işsiz kalanlara ne olacak?

Kahramanmaraş merkezli yaşanan depremlerin ardından 10 ilde yüz binlerce insan evini, işini kaybetti. Bu illerde zorunlu sigortaya tabi olarak çalışan 1 milyon 797 bin 329 işçi bulunuyor. Deprem illerindeki işçiler, Türkiye genelindeki zorunlu işçilerin yüzde 10.40’ını oluşturuyor. Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD), depremden etkilenen illerden on binlerce afetzedenin başka illere tahliyesini gerçekleştirdi. Memleketlerinde kalanların çok büyük kısmı da evinde oturamıyor.

Peki evini ve işini kaybeden afetzedeler için şimdi nasıl bir süreç başlıyor? Depremzedelerin işsizlik maaşı alması ve yarım çalışma ödemesi için başvuru şartları neler?

Depremden önce sigortalı çalışan afetzedeler, işsizlik maaşı almaya başladı. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, depremden etkilenen illerde işsizlik ödeneği ve yarım çalışma ödeneği ödemelerini 15 Şubat'ta gerçekleştirdi.

Ödemelerin gerçekleştirileceği açıklaması, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı'nın sosyal medya hesabından yapıldı. Depremden etkilenen illerde; işsizlik ödeneği ve yarım çalışma ödeneği ödemelerinin 15 Şubat'ta yapılacağı açıklamayla duyuruldu. Paylaşımda "Geçmiş olsun Türkiye" sözleri yer aldı.

Ailesinin yanı sıra malını mülkünü de kaybeden birçok insanın maddi ve manevi ayağa kalkabilmesi için düzenli bir işe ve bir gelire ihtiyacı var. Bunun için bir yasal düzenleme bulunuyor. Deprem nedeniyle işini kaybedip işsiz kalan sigortalılara işsizlik maaşı bağlanabilmesi için gerekli şartları söz konusu…

Depremde işini kaybedip işsiz kalanlar;

Son 3 yılda en az 600 gün primi varsa,

• 600-899 günü olanlar 6 ay, 
• 900-1079 günü olanlar 8 ay,
  
• 1080 günü olanlar 10 ay işsizlik maaşı alır, sağlık sigortasından yararlanabiliyor.

Bu dönemler için işsizlik maaşı en az 3 bin 12TL ile en fazla 6 bin 25 TL arasında değişiyor.

İŞSİZLİK MAŞI BAŞVURU SAYFASI E-DEVLET

İşsizlik maaşı ödemeleri yukarıda belirtilen prim gün sayısı çerçevesinde hesaplanıyor. Buna göre minimum 600 ile 899 gün arasında olanlar en az, 1080 üzeri prim gün sayısına sahip olanlar ise en fazla miktarla işsizlik maaşından faydalanabiliyor.

İşsizlik maaşı ödemeleri yapılırken en az 3 bin 12 TL, en fazla ise 6 bin 25 TL olarak vatandaşlara prim gün sayısına göre belirtilen ay kadar ödemeler yapılıyor.

• Depremde yakınlarını kaybeden veya evi hasar gören işçilerin, işsizlik riski ile karşı karşıya kalmaması için ne gibi önlemler alınmalı? 
• İşverenin çağrısına rağmen işe başlamayan işçilerin, işten çıkartılması söz konusu mu?

Depremden etkilenen işletmeler için “kısa çalışma” ve ücretsiz izin kararı alınması bekleniyor. Karar henüz açıklanmadı ama faaliyetine devam eden işletmeler de işçilerine işbaşı çağrısı yapıyor. Bazı işletmeler, çağrıya rağmen işbaşı yapmayan işçilerine, tazminatsız işten çıkartılacakları yönünde bildirim göndermeye başladı bile…

4857 Sayılı İş Kanunu’na göre, işçinin işverenden izin almaksızın veya haklı bir sebebe dayanmaksızın ardı ardına iki iş günü veya bir ay içinde iki defa herhangi bir tatil gününden sonraki iş günü, yahut bir ayda üç iş günü işine devam etmemesi halinde işveren açısından haklı fesih sebebi ortaya çıkıyor.

• Haklı fesih yapan işveren ihbar ve kıdem tazminatı ödemiyor.

İş Kanunu’nun 25. Maddesinin (I) bendinde işçinin hastalık, kaza, doğum ve gebelik gibi hallerde işveren için derhal fesih hakkının, bu hallerin işçinin tabi olduğu ihbar süresini 6 hafta aşmasından sonra başlayacağı öngörülüyor. Başka bir ifadeyle işçinin, işyerindeki çalışma süresine göre tabi olduğu ihbar süresi + 6 haftalık sürenin aşılması halinde tazminatsız işten atılması söz konusu.

Çalışamayacak durumda olan depremzede işçilerin öncelikle rapor alması gerekir. Bir işçinin, işverene fesih hakkı doğmayacak şekilde kesintisiz kullanabileceği rapor süresi, o işyerindeki çalışma süresine göre değişir.

Kullanılan rapor süresinin işverene iş akdini fesih hakkı vermemesi için, aşağıdaki sürelerin aşılmaması gerekir.

Kesintisiz rapor alınabilecek süre, işçinin işteki çalışma süresine göre şöyle:

İşteki çalışma süresi;

• 6 aydan az süren işçi için 8 hafta (56 gün)
• 6 aydan 1.5 yıla kadar süren işçi için 10 hafta (70 gün)
  
• 1.5 yıldan 3 yıla kadar süren işçi için 12 hafta (84 gün)
  
• 3 yıldan fazla süren işçi için 14 hafta (98 gün)

Rapor süresinin aşılması halinde işveren açısından işçiyi tazminatsız işten atma hakkı doğar.

Pandemi döneminde çıkartılan kanunla işten çıkarma yasağı uygulandı. Yasak süresi boyunca pandemiden etkilenen işyerlerinde kısa çalışma uygulamasına gidildi. Kısa çalışma ödeneği alma hakkı bulunmayan işçiler ücretsiz izne çıkartıldı ancak nakdi ücret desteği sağlandı.
Deprem dolayısıyla ücretsiz izin kararı alınması halinde pandemi dönemindekine benzer şekilde işten çıkarma yasağı ile birlikte uygulamaya konulması gerekiyor.

2021 yılında ücretsiz izne çıkartılan işçilere günlük 50 TL’den aylık 1500 TL nakdi ücret desteği sağlandı. Bu tutar, o tarihteki 2826 TL’lik net asgari ücretin yüzde 53’üne karşılık geldi. Yürürlükteki net asgari ücretin yüzde 53’ü 4509 TL’ye karşılık geliyor.

Deprem bölgesindeki bazı işletmeler işçilerine gönderdikleri bildirimde fesih gerekçesi olarak İş Kanunu’nun 25. Maddesinin (III) numaralı bendini gösteriyor. Söz konusu bent, “İşçiyi işyerinde bir haftadan fazla süre ile çalışmaktan alıkoyan zorlayıcı bir sebebin ortaya çıkması” halinde işverene iş akdini feshetme hakkı veriyor.

İşsizlik ödeneği, işçinin son dört aylık ortalama brüt kazancının yüzde 40’ı olarak ödeniyor.

Ancak, her durumda asgari ücretin yüzde 80’ini aşamıyor. Brüt asgari ücretin yüzde 80’i, 8006 TL olan net asgari ücrete karşılık geliyor.

İşçinin işsizlik ödeneği alabilmesi için kendi istek ve kusuru dışındaki sebeplerle iş akdinin sona ermesi gerekiyor. İşverenin ihbar ve kıdem tazminatı ödememek için haklı feshe ilişkin işten çıkış kodu bildirmesi halinde işçi işsizlik ödeneği alamaz. İşçi mahkeme kararıyla haklılığını ispatladığında daha sonra işsizlik ödeneğini alabilir ama paraya en fazla ihtiyaç duyduğu dönemde ödenekten mahrum kalır. İşletmelerin bu konuda duyarlı olması gerekir.