Çağının entelektüel erkeklerinin etrafında pervane olduğu ilk modern ve psikanalist kadın

Bir kadın düşünün, daha çocukluğundan itibaren kural dinlemeyen, kendi başına buyruk, doğup büyüdüğü Petersburg şehrinden 19 yaşında ayrılıp Zürih’e giden, çağının ünlü yazar, psikiyatrist ve filozofları ile aşk dedikodularına karışan ve ” Dünya sana hediye sunmaz, inan bana, bir yaşam istiyorsan çal onu” sözü ile de tanınan...

Güzeldi, zekiydi ve gelenekleri umursamıyordu. O, zamanının ve heyecanlandırdığı birçok erkeğin ilerisinde bir kadındı. 1861'de St. Petersburg'da soylu bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelen Lou, Spinoza, Leibniz ve Kant gibi filozofları okudu ve küçük yaşlardan itibaren şiir yazdı.

Nietzsche, Freud ve onlarca yazar, şair, psikolog, filozof ve düşünür erkeklerin çevresinde daireler çizdiği, delicesine kendine aşık olduğu, aşk ve psikoloji alanında değerli eserler bırakmış olan, 'anılara bağlı kalırım ama asla bir erkeğe bağlı kalmam' diyen bu kadın kim mi? 

 “Kadınların gelişimi tarihindeki önemi ölçülemez boyutta” olan Rus filozof, yazar ve ilk kadın psikanalist: Louise Von Salomé (1861-1937).

Entelektüel erkeklerle kurduğu ilişkileri ve onların yaşadığı tüm olumsuzlukların sebebi olarak gösterilen, bu ilginç, marjinal ve harika bir kadının hikayesini merak etmeye başladınız sanırım.

İşte ol hikayesi ve ünlü aşıklarından bazıları;

Reddedilen Aşıklar – Evlenme Teklifleri:

***Papaz Gillot

Baba Rus ordusunda general, anne ise partilerde boy gösteren bir aristokrat. Alman kökenli zengin bir ailenin tek kızıdır. 16-17 yaşlarında St.Petersburg’da Hollandalı papaz Hendrik Gillot, teoloji, felsefe, dünya dinleri, Fransız ve Alman Edebiyatı alanlarında Salome ile yakından ilgilenir ve onu öğrencisi olarak eğitir. Bu geniş çalışmaların tümü, Salome’nin zamanının en önemli insanları ile karşılaşmasının temelini oluşturmuştur.

Gillot, Salome’ye o kadar aşık olmuştu ki, karısını boşayıp onunla evlenmek istedi. Salome ise evliliğe ve cinsel ilişkilere yakın bakmadığı için Gillot’u reddetti. Ancak sonrasında Papaz Gillot ile dostane bir arkadaş olarak kaldı.

***Paul Ludwig Ree

(1849-1901)

19 yaşında gittiği Zürih’te teoloji, felsefe, mantık, psikoloji ve sanat eğitimi aldı. 21 yaşında, Şubat 1882, bir nedenle Roma’ya gider ve annesinin arkadaşı ile kalırken Alman yazar ve filozof Paul Ree ile tanışır.

Ancak gerek Ree’nin ve karşılaştığı diğer ünlü entel erkeklerin bilemediği bir şey vardı, o da Lou’nun özgür ruh olduğu idi. Lou Salome kavak yellerinin estiği gençlik günlerinde, Roma’da evinde kaldığı, annesinin arkadaşı Alman yazar Malwida von Meysenbug (1816-1903) ile ev arkadaşlığı yapar. Maysenburg, Lou için “Özgür bir hayat sürmenin kadının hakkı ve görevi olduğu düşüncesinin somut bir hali olmuştu” der.

Ree ayrıca, Friedrich Nietzsche’nin arkadaşıdır. Kendi başına önemli bir nihilist filozof olmaktan ziyade Nietzsche ile dostluğu sayesinde yardımcı bir figür olarak bilinir.

Hayatına bir şekilde dokunduğu her entel erkek gibi Ree de kısa sürede ona evlenme teklif eder ancak Salome teklifini anında reddeder. Salome akıllı ve zekidir, hemen karşı teklifini sunar; “Gel seninle akademik bir komün kuralım, birlikte yaşayalım ve birlikte okuyalım”. Ree dünden razıdır bu teklife, hemen kabul eder ve arkadaşı Friedrich Nietzsche’nin de bu komüne katılmasını önerir.

Eee aşık olduğun kız birlikte okuyalım yaşayalım demişken sen niye bir başka erkeği de katalım aramıza dersin. O zaman kaybettiğin andır!

***Friedrich Nietzsche

       (1844-1900)

Yaşam felsefesi disiplinin kurucusu olarak kabul edilen Nietzsche, Maysenburg ve Ree aracılığı ile tanıştığı Salome’u gördüğü anda, tıpkı Ree gibi, ona vurulur!  Nietzsche onu yetenekli bir öğrenci olarak değil uygun bir eş olarak görür. Hiç zaman kaybetmeden Ree’den rica eder ve onun aracılığı ile Salome’e evlilik teklifi iletir. Tabii netice aynıdır, teklif anında reddedilir.

Aradan bir zaman geçmiş bir gün Salome ile yalnız kaldığında çok daha ciddi olarak ona aşkını ifade ederek tekrar direkt evlenme teklifini yeniler. Netice Nietzsche için hüsrandır zira teklifini kabul ettiremez.

 Lou Salome, Ree ve Nietzsche birlikte İtalya boyunca dolaşır ve adını “Winterplan” koydukları bu komünü nerede kuracaklarını düşünürler. Terk edilmiş bir manastırda kurulması düşünülmüş ancak uygun yer bulunamamasından dolayı komün kurma işine son verilmiştir.

Bu üçlü komün(!) birlikte birkaç hafta daha geçirdikten sonra ayrılırlar. Nietszche ise bir süre sonra zihinsel sorunlar yaşamaya başlar. İşte Salome için yazdığı, okuyanı derinden etkileyen satırlar:

ANLADIM…

Öyle bir hayat yaşıyorum ki,
Cenneti de gördüm, cehennemi de
Öyle bir aşk yaşadım ki
Tutkuyu da gördüm, pes etmeyi de

Bazıları seyrederken hayatı en önden
Kendime bir sahne buldum oynadım
Öyle bir rol vermişler ki
Okudum okudum anlamadım.
Kendi kendime konuştum bazen evimde
Hem kızdım hem güldüm halime
Sonra dedim ki söz ver kendine 

Denizleri seviyorsan, dalgaları da seveceksin
Sevilmek istiyorsan, önce sevmeyi bileceksin
Uçmayı seviyorsan, düşmeyi de bileceksin
Korkarak yaşıyorsan, yalnızca hayatı seyredersin

Öyle bir hayat yaşadım ki, son yolculukları erken tanıdım
Öyle çok değerliymiş ki zaman
Hep acele etmem bundan, anladım…

Friedrich Nietzsche

*** Friedrich Carl Andreas

       (1846-1930)          

Kağıt üstünde evliliği

Salome entelektüel ve akıllı olmasının yanı sıra, narsist ve feminist karakteriyle de bilinen güzel kadın, 1800’lerin 2. yarısında hemen hemen tüm ünlü düşünürleri kendine hayran bırakır. Aslında Salome’nin istediği entelektüel dostluklar ve yaşamın gizemini özgürlüğü içinde keşfetmekti. Ona göre evli eşler bir süre sonra birbirleri için önemsiz hale geliyordu

Lou Salome & Friedrich Carl Andreas, 1886

(Salome evliliğe karşı çıkmasına ve diğer erkeklerle açık ilişkilerine rağmen 1887’den ölümüne kadar- 1930- Doğu Bilimci, Oryantalist Alman kökenli Andreas ile kağıt üstünde evli kaldı. Bunun nedeni ise Andreas, evlilik teklifini reddederse intihar edeceğini söylemesiydi. Andreas ile evliliği sırasında kocasının bilmesine rağmen başka erkeklerle flört yaşadı. Salome kocasını istemiyordu fakat intihar etmesinden korkuyordu, bu yüzden boşanmadılar. Ve bu evlilik sırasında Salome ilk kez aşık olacağı erkek, yazar Rilke ile tanıştı).        

Kağıt üstünde evliliklerini yazarken aklıma Salvodore Dali ve ilham perisi ve aşkı Gala (Helena Ivanovna Diakonov) geldi. Yaklaşık 50 sene evli kaldılar (1934-82) ancak Gala tam özgürce sürdürmüştü hayatını. Tabii ki Gala ile Salome arasında entellektüel farklılık vardı.

*** Rainer Maria Linke

      (1875-1926)

Mayıs 1897’de Alman lirik şiirinin en önemli isimlerinden Rilke ile Münih’te tanıştılar. Rilke henüz 21, Salome ise 37 yaşındaydı. Rilke ve Salome birbirlerinden öylesine etkilenmişlerdi ki, Salome ona “tek gerçekliğim” diyor, Rilke ise ona şahane şiirler yazıyordu.

1900’de Salome ile Rilke Rusya’ya gitti. Ona Rusça olarak Tolstoy ve Puşkin’i okumayı öğretti. Rilke, Salome’yi, burada sanat alanındaki önemli insanlar ile tanıştırdı ve yetişkin dönemleri boyunca Salome, Rilke’nin danışmanı, sırdaşı ve tek gerçek aşkı olarak kaldı. Rilke ve Salome arasındaki ilişki üç yıl sürdü ve ardından mektuplardan da anlaşılacağı üzere Rilke’nin ölümüne kadar sürecek bir dostluğa dönüştü. 1937 yılında Freud, Salome’nin Rilke ile olan ilişkisinden şöyle bahsetti: “O, büyük şairin hem ilham perisi hem de özenli bir annesiydi.

Rilke’nin 1899 ve 1900’de Salome ile birlikte Rusya’ya yaptığı geziler şairi bu halkın geleneklerine ve maneviyatına yaklaştırır. İlk gezisinde Lou, kocası Carl Andreas ve Rilke, üçü birlikte Moskova, St.Petersburg’a birlikte giderler, Tolstoy ile tanışırlar, bir gezinti yaparlar. Ancak Tolstoy Salome’yle ilgilidir, sohbet ederler bol bol.

***Sigmund Freud

 (1856-1939)

Salome 50 yaşında iken psikolojiye ilgi duymuş, 1911 yılında Weimar Psiko-Analitik Kongresi’ne girmişti. Bu ilgi Freud ile kaderlerini birleştirmişti. Uzun seneler de mektuplaştılar.

Freud şöyle tanımlar Salome’yi;

“Korkunç bir zeka… Onun yanına yaklaşan herkes, varlığının samimiyetinden ve uyumundan çok güçlü bir biçimde etkilenirdi; kadınlara özgü zaafların hiçbirinin hatta insani zaafların bile çoğunun onda bulunmadığını, yaşamı boyunca bunları aşmış olduğunu fark ederdi.”

Romantik ilişkileriyle ilgili dedikodulara rağmen Freud'la ilişkisi oldukça entelektüeldi. Bir mektubunda Freud, Salomé'nin insanları derinlemesine anlamasını o kadar övüyor ki Salomé'nin insanları onların kendilerini anladığından daha iyi anladığına inanıyordu.

Felsefe, teoloji ve sanat eğitimlerine bir de Freud temelli psikoloji ekleyen Salome, dünyadaki ilk kadın psikanalist olma unvanına yaraşır şekilde kendine inançlı ve özgür ruhluydu.

Salomé ve Sigmund Freud 1910'larda buluştuklarında ortak bir ilgileri vardı: narsisizm. Salome’nin bu dönem çalışmalarından en özgün ve en tanınmış eseri “Die Erotik” çıktı.

 Sene 1914, Salome 54 yaşında

Eserleri

Aşk, din, psikoloji ve felsefe alanında yüzlerce makale yazan Lou Salome 15 roman ve birçok felsefî, psikolojik çalışmaya imza atmıştır. Din, felsefe, cinsellik ve psikoloji üzerine kurgu, eleştiri ve makaleler yazan üretken bir yazardı.

İlk kadın psikanalistlerden biriydi ve Helene Deutsch'tan önce kadın cinselliği üzerine psikanalitik olarak yazan ilk kadınlardandı.

Rilke'nin 1926'daki ölümünden sonra onun hakkında bir anı kitabı düzenledi. Eserleri arasında, özgür bir kadın olarak hayatının anılarına dayanarak son yıllarında yazdığı Lebensrückblick de yer almaktadır.

Bir düzineden fazla romanın yanı sıra Ibsen'in kadın karakterleri üzerine bir çalışma olan Henrik Ibsens Frauengestalten (1892) gibi kurgu dışı çalışmalar yazdı. Nietzsche üzerine bir kitap, Friedrich Nietzsche in seinen Werken (1894). Das Haus (1921) adlı romanının ilk İngilizce çevirisi yayınlandı.

Salome’nin son günlerinde şöyle dediği söyleniyor: "Hayatım boyunca çalışmaktan başka bir şey yapmadım, çalıştım... neden?" Son saatlerinde ise sanki kendi kendine konuşuyormuşçasına "Düşüncelerimi başıboş bırakırsam kimseyi bulamam”

Sanata, yazıya ve felsefeye adanmış, 76 yıllık bir ömür, romanlar, şiirler, oyunlar, felsefe yazıları, bilimsel çalışmalar. Salome felsefe ve düşünsel alanda yaptıklarıyla anılacağına, entel erkeklerin yargılarına maruz kalmış, özgür ruhlu, üretken, yüksek özgüvenli ve bunun getirdiği doğallıktaki harika kadın.

2016 yılında hakkında çekilen film:

“Özgür Olma Cesareti” filminin fragmanı:

5 Şubat 1937’de Salome, Göttingen’de uykusunda öldü. Ölümünden birkaç gün önce Alman gizli polisi Gestapo kütüphanesine el koydu. Sebebi ise Freud ile meslektaş olması ve Yahudi yazarların birçok kitabını kütüphanesinde bulundurmasıydı.

19 Ocak 2024

Suadiye