Stradivarius kemanı, sanat suçu ve nedret kuralı
Stradivarius kemanlarını bilmeyenimiz, duymayanız yoktur sanırım, ne olabilir bu ismi yüzyıllar boyunca bu kadar efsanevi şekilde değerli kılan? Acaba aynı tarzda üretilen kemanlar ile arasında akustik farklılıklar mı vardır?
Milano’nun güney doğusunda, bir Roma İmparatorluğu şehri olan,
keman yapımcılığı ile ünlü Cremona şehrinde 1644 yılında dünyaya
gelir Antonio Stradivari. Dönemin ünlü master luthier (usta
telli çalgı yapımcı ve onarımcısı) Nicola Amati (1596 – 1684)
öğrencisi olarak başlar kariyerine. 1680’li yıllardan başlayarak
1737 yılında hayatını kaybedene kadar yüzlerce keman, viyola,
çello, gitar ve arp üretmiştir. O çağlarda 93 sene gibi uzun ömür,
ez azından, dönem romanlarında hiç rastlamadım. Belki de ince
uğraşısı uzatmıştır ömrünü!
Ustalık döneminin başlangıcı olarak kabul edilen
1690’larda ürettiği kemanlar “Long Strad’s” yani uzun
Strad’ler olarak anılmaktadır. Bu dönemde ürettiği kemanlar
göreceli olarak biraz daha uzun ve geniş olup viyolalara yakındır.
Aynı zamanda bu dönemde daha farklı, biraz daha koyu renkli, bir
vernik kullanmıştır. Çoğu üretici ve müzisyen tarafından kemana bu
benzersiz sesi verenin bu vernik olduğu düşünülmektedir.
Bu kemanlara bu kıymeti veren şey ise sadece üretim ve ton kalitesi değildir. Bu kemanlar aynı zamanda yüzyıllardır ünlü kişiler aileler ve müzisyenlerin de ellerinden geçip bugüne gelmiştir.
Tamamen el yapımı olan Stradivarius kemanı, diğer tüm markalardan ayırt eden özellik Teksas A&M Üniversitesi’nde inceleme konusu olmuş, Antonio Stradivari’nin kemanlarını yaparken kullandığı ağaçtan kemana sürülen verniğe dek her şey uzmanlar tarafından incelenmiştir. Bugün hala bir kemanın Stradivarius olup olmadığının anlaşılması, biyokimyagerler ve konunun ustası kişilerce uzun ve özenli araştırmalar tarafından belirlenebilmektedir.
Colorado Üniversitesi ve Brigham Young Üniversitesi uzmanlarının araştırmasına göre de Stradivari’nin keman yapımında kullandığı verniğin reçine, terebentin yağı ve etil alkolden oluşan özel bir karışım olması ve kimyasal işlemden geçirilen akağaç ve ağacın geliştirilmesinde boraks kullandığı sonucuna varılmıştır.
Kısacası zarif bir ustalıkla hazırlanmış, ses mühendisliğinin zirvesi denilebilir.
Antonio Stradivari’nin eserleri bugün çoğunlukla müzisyenler yerine koleksiyoncular ve bazı hayır kurumlarının elindedir. Stradivarius enstrümanlarının bütün listesine buradan ulaşılabilir:
https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Stradivarius_instruments
Halen tüm dünyada tahmini 700 tane Stradivarius enstrüman olduğu bilinmekte, bunlardan biri, İzmir Buca'da bulunmaktadır. Türkiye'de ünlü keman ustası Ayla Erduran, Stradivarius çalmış ender keman sanatçılarındandır.Uzun süre 1710 yapımı Stradivarius bir keman çalan sanatçı, 1994 yılında Guarnerius 1720 yapımı bir keman kullanmaya başladı. Erduran, ikili konçertolarda Menuhin, Szeryng, Navarra, Iogor Oistrakh, Valery Oistrakh, Pikaizen, Fallot, Collins gibi sanatçılarla çaldı.
Günümüzde, Stradivarius kemanların maddi değeri de manevi değerleri kadar yüksektir. Ünlü müzayede salonu Christie's'in düzenlediği açık artırmada, 2006 Mayıs'ında bir "Hammer" (çekiç) adı verilen bir Stradivarius kemanın 3,54 milyon dolara satıldığı, bir konserde klasik keman ustası David Garrett'ın yanlışlıkla kırması üzerine, onarımının bile 100 bin euroyu bulduğu bilinmektedir. Stradivarius kemanlar bugün ya özel koleksiyoncuların elinde bulunmakta ya da müzelerde sergilenmektedir. Kemanların kullanılanları ise, dünyaca ünlü filarmoni ve senfoni orkestraları tarafından çok özel günlerde konserlerde kullanılmaktadır.
Art Crime (Sanat suçu) olarak kayıtlara geçen olay:
(Çalınan Stradivarius vakası)
Amerikan CBSNEWS bir haber geçer, milyonlarca dolarlık bir Stradivarius kemanı silahlı soyguncular tarafından çalındı diye. Milwaukee Wisconsin Lutheran College’da 27 Ocak 2014 tarihinde düzenlenen konser sonrası, şef Frank Almond bir tartışma sonrası 300 yıllık 5 milyon dolarlık kemanı saldırganlara kaptırmıştı. Hırsızlar bir araba ile olay yerinden hemen uzaklaşmışlardı.
FBI Yerel polis ile yaptığı çalışmalar kısa sürede semeresini vermiş, sadece dokuz gün sonra hırsızları yakalamıştı. En sevindirici husus hırsızların kemana en ufak bir hasar vermemek için kemanı ve fiyonklarını bir bebek battaniyesine sarılmış şekilde gizlemiş olduklarıydı.
Frank Almond, 1715’te Antonio Stradivari tarafından yapılan ve daha sonra o kemanı çalan Polonyalı kemancı Karol Lipinski’nin adını taşıyan “Lipinski Strad” ile yeniden bir araya geldiği an çok sevinmiş ve heyecanlanmıştı.
New York Daily News gazetesinde 27 Ocak 2015 tarihli bir haber başlığı, okuyucuların dikkatini çeker; “5 milyon dolarlık Stradivarius kurtarıldıktan sonra kemancı FBI için sahne aldı.” Evet haber doğruydu, Milwaukee Senfoni Orkestrası şefi, Milwaukee FBI çalışanlarına ödüllü enstrümanını hasarsız şekilde bulup teslim ettikleri için verdiği teşekkür konseri idi.
4,45 dakika
Konu kemanların bu kadar değerli olması kanımca kemanlara sahip ailelerin tanınır zenginler, kraliyet aileleri, müzeler, ünlü koleksiyonerler elinde olması ötesinde insanların bu kemanlara verdiği parasal değerden neşet etmektedir. İktisatta bir nedret kanunu (kuralı) vardır, fiyatları etkileyen. Nadir ya da kıt bulunan şeyin fiyatının onun az bulunuşuna bağlı olması kuralı da denilebilir.
İnsanoğlunun istekleri bitmez tükenmez, tek kelimeyle sonsuzdur, ancak bu istekler karşılayan kaynaklar kıttır. Bu kıt kaynaklarda büyük bir oranda yüksek gelir ve varlık sahipleri arasında paylaşılır.
Doyum, Mutluluk ve Görünmez ElÇok sık aklıma takılır 'Doyumsuzluğu doyuramayan nedir?' sorusu. Çocukluktaki sevgi ve şefkat eksikliğinin neden olduğu duygusal açlık mıdır, aşırı hırs, güç sahibi olma, tutkular, saplantılar, iç dünyasında bir türlü mutlu olamayan huzursuzluklar mı?
24 Ağustos 2022
Heybeliada
https://artofeconomicscom.wordpress.com/2020/05/05/stradivarius-ve-antonio-stradivari/
https://www.vanityfair.com/style/2014/11/stradivarius-violin-crime-milwaukee
https://www.fbi.gov/news/stories/the-case-of-the-stolen-stradivarius