Vre Costakis, Liseyi Bile Bitiremedin, Ama Dünyada Ses Getiren İşler Yapmışsın!

Neden mi sordum bunları? Çünkü bu yazının konusu 'Rusya’ya göç etmiş bir ailenin oğlu elçiliklerde şoförlük yaparken nasıl dünyaca meşhur bir sanat koleksiyoneri oluyor?'.

Bugünkü hikayemizin kahramanı, George Costakis’i (1913-1990), ilerleyen yaşlarında dünya çapında ünlü yapan şey rastlantılar mı, merakı mı, yoksa sanata meraklı genleri ya da bambaşka etkenler mi, merakımızı giderelim bakalım.

Malum, aile çok önemli. Bu konuda George şanslıydı. Mutluluk ve refah, geniş ve sevgi dolu bir aile idealinden ayrılamazdı. Anne ve babayı örnek almak, insanın ailesine güven duyması, hayatın karşımıza çıkarabileceği zorluklara dayanma farkındalığı yerleştirir belleğe. 

Ailenin, özellikle de babanın vizyonu önemlidir. George’un babası, Dionisios Costakis, Yunanistan İyonya Adaları kökenliydi. Ailesi için daha iyi bir yaşam arayışı içinde Mısır’a, Orta Asya’ya gider ve sonunda aristokrat bir eğitime sahip olan ve birkaç dil konuşan eşi Elena ile birlikte Moskova’da bir ev kurar. Üçü kız, beş çocukları olur. 1913 doğumlu George dördüncüydü.

Aristokrat ve birkaç dil bilen bir anne, ailesine düşkün, vizyon sahibi bir baba, sevgi dolu bir aile atmosferi, her şeyden değerli olan sanata ilgi... Ailenin ana birikimi, en çaresiz anlarda yardımcı olan koleksiyonları. Baba tütün ticareti ile uğraşır, ancak 1917-18 devrimiyle işler sekteye uğrar. Tabii bunun neticesinde erkek çocuklar erken yaşlarda çalışmaya başlarlar. Kardeşleri iyi eğitim alırken George liseyi bile bitiremez ve Moskova Yunan Büyükelçiliği’nde şoför olarak çalışmaya başlar. 19 yaşında evlenip baba olur ve hayatını üçü kız dört çocuklu ailesiyle sürdürür.

George Costakis

Çocukları İnna, Zinaida ve Aliki ile Moskova Günlerinde

Elçilikteki şoförlük görevi, İkinci Dünya Savaşının başlaması ve Yunanistan-Rusya arasındaki durum nedeniyle elçilik kapatılınca sona erer.

Sanat Eseri Biriktirmeye Başlama

George eski aristokratlar ve zengin tüccarlar tarafından komisyonlu dükkanlarda satılan porselenler ve 16. ve 17. yüzyıl Hollanda resimlerini satın alarak işe başlar ve ardından ikonlar ve dini sanatlardan oluşan güzel bir koleksiyon oluşturur. Kısa bir süre sonra Özbek kökenli aktör Nikolai Tsereteli'nin (1890-1942) Rus oyuncakları koleksiyonunun tamamını satın alır.

George, 1943 yılında 30 yaşına geldiğinde, Kanada Büyükelçiliği'nde şoför olarak işe başlar ve burada aralıksız 35 sene boyunca çalışır (alt yapısını oluşturan yabancı dil bilgisi, işine saygısı, çalışkanlığı, merakı ve öğrenme, araştırma duygusunun semerelerini yıllar içinde alacaktır).

Devir, savaşın getirdiği büyük sıkıntıların yaşandığı, insanların ellerindeki her şeyi satmak zorunda kaldıkları zamanlardı. Elçilik tarafından George’a verilen görevler arasında antika ve sanat eseri arayan yabancı diplomatlara eşlik etmek ve mihmandarlık yapmak da vardı. O günleri anlatırken, kendi ifadesiyle, bir kilogram patatese bir Chagall eserinin alındığı yıllardı (Marc Chagall, 1887-1985, Rus-Fransız ressam. Belarus'ta dünyaya gelmiş, izlenimcilik akımının ardından gelen modern sanat hareketinde yer almıştır).

Ne dersiniz, George Costakis sanat eseri arayışındaki yabancı misafirlere, diplomatlara sadece eşlik mi etmiştir, yoksa bu vesile ile sanatla daha yakından tanışarak bu alana ilgi göstermiş, bu konuları merak etmiş ve araştırarak kendini geliştirmiş midir?

Rus Avangart Sanatında Çakan Şimşek ve Yeşil Şerit

Savaş sonrası yıllarda Sovyetler Birliği'nde izin verilen tek resmi sanat tarzı Sosyalist Gerçekçilikti. Devrim öncesi ve sonrası avangartların eserleri müzelerden yasaklandı. Avangart sanatçılar göç etmiş, ölmüş ya da yer altına inmiş, sanatları saklanmış bazen de yok olmuştu.

(Avangart ya da Avant-garde sözcüğü, sanat ve tasarım alanındaki yenilikçi ve ileri görüşlü hareketler için kullanılır, Avangart, eski kalıpları ve kabul görmüş uygulamaları reddeder ve daha önce görülmemiş veya denenmemiş fikirleri ve teknikleri benimsemeyi hedefler. Rus Avangardı 1890-1930 yılları arasında -1850'lerde başladığı ve 1960'lara kadar sürdüğü de iddia edilir- Rusya ve Sovyetler Birliği'nde ortaya çıkan büyük ve etkili bir modern sanat dalgasıdır).

1946 yılında, Rus Avangardı yasaklanmış ve ortadan kaldırılmış durumdayken, George Costakis tesadüfen Olga Rozanova’nın (1886-1918) Yeşil Şerit isimli resmini görüp çok etkilenir ve böylece 20’nci yüzyıl başlarının Rus deneysel sanatına ilgi duymaya başlar.

Şöyle anlatır George o günleri,

“Bildiğimiz, gördüğümüz resimlerle ilgisi olmayan, bambaşka bir anlatım tarzı düşündüren resimler beni cezbetti. O yıllarda soyut resimlere Rus toplumunun hiç ilgisi yoktu. Buna mukabil batılı yabancı misafirler sadece bu tip resimleri arıyordu. 'Demek ki önümüzdeki yılların sanat akımı bu olacak' diye düşündüm ve ilk resmimi1946 yılında satın aldım”.

Anlatmaya devam eder, “Stalin döneminde (1928-1953) 25 sene boyunca çağdaş sanatçıların üzerinde aşırı bir baskı vardı. Klasik resim dışında, anlaşılmayan soyut resimler yapmaları istenmiyordu. Zaten bu tip soyut resimlerin alıcısı da yoktu. Zamanla, 'Bu tip resimleri Costakis diye bir adam alıyormuş' diye konuşulmaya başlanmış ve soyut resim satmak isteyenler bir vesileyle bana ulaşmaya çalışıyorlardı”.

Ülke sınırları dahilindeki yasak; rastlantılar; alt yapı; donanım; vizyon ve akılcı yatırım. İşte George Costakis’i dünyaca ünlü Art Collector (sanat koleksiyoneri) yapan unsurlar! Şans ona kapıyı açmış, o da içeri girip bunu en verimli şekilde değerlendirmiş.

Green Stripe (Yeşil Şerit), 1917

Olga Rozanova

Costakis antika ve özel yapım dükkânlarda, sanatçıların stüdyo ve dairelerinde, bazen de sanatçıların mirasçılarının akrabalarında avangart sanatı araştırır. Birgün Lyubov Popova'nın (1889-1924) soyundan gelen birinin kır evinde, mülkün etrafını dolaşan ahşap çitteki bir deliği kapatmak için sanatçının paha biçilmez tablolarından birinin kullanıldığını görür ve George Costakis, Tatlin, Rodçenko, Stepanova, Chagall, Gonçarova, Larionov, Kudriyaşοv gibi sanatçıların aileleri, yakın dostları, tanıdıkları ya da hala hayatta iseler kendileriyle ilişkiler kurar. En az 30 yıl boyunca sistemli biçimde Rus avangardının eserlerini toplayarak 20’nci yüzyıl Avrupa sanatının bu çok önemli parçalarını yok olmaktan ve unutulmaktan kurtararır ve bu vesileyle eşsiz bir koleksiyon ortaya çıkarır.   

1965 Yılında Costakis Yunan vatandaşlığı ayrıcalığını kullanarak Paris'e uçar ve burada Marc Chagall ve ilk Rus dev avangart Mikhail Larionov (1881-1964) ile tanışır.

Misafirperverliğiyle bilinen Moskova'daki evi, erken dönem avangart sanat söz konusu olduğunda özel bir sergi salonu haline gelir. Dairesi, uzun zamandır Moskova'yı ziyaret eden sanat uzmanları için bir hac yeri haline gelmiştir. Diplomatlar, sanat uzmanları, müze küratörleri ve hatta ABD Senatörü Edward Kennedy gibi politikacılar, Sovyet yetkililerinin küçümsediği sanatı görmek için Prospekt Vernadskogo'daki daireye akın eder.

Moskova’dan Ayrılış

1977 yılına gelindiğinde Costakis yaşadığı bazı olaylar nedeniyle ülkeyi terk etmek ister. Bütün mesele koleksiyonunu Rusya’dan çıkarma müsaadesini almaktı, zira o yıllarda 40 yıl önce üretilmiş eserlerin yurt dışına çıkarılması yasaktı. Koleksiyonun tamamı 50-60 yıl önce yapılmış eserler olsa da Moskova hükümetiyle yaptığı görüşmeler sonunda koleksiyonun yüzde 80’ini Moskova Devlet Müzesi’ne bağışlamak şartıyla kalan yüzde 20'yi Rusya dışına çıkarma müsaadesini elde eder.

Sovyet Kültür Bakanlığı ile yapılan anlaşma uyarınca müzeye bağışlayacağı resimleri, müze müdüründen çok daha doğru seçimler yaparak Tretyakov Devlet Galerisi’ne bağışladıktan sonra Moskova’yı terk eder. Kalanını yanında götürme izni alıp bir yıl Roma’da kaldıktan sonra Yunanistan’a yerleşir.

Costakis, vatanını çok özlerse ya da ölmek için geri dönmek isterse Rusya'ya dönebileceğini söyler.

Aynı yıl koleksiyonundan bir seçme yapılarak Düsseldorf’taki Kunstmuseum’da sergilenir. Parçalardan birçoğu 1979-1980 yıllarında Paris’te, Pompidou Merkezi’nde açılan efsanevi ‘Moskova-Paris Sergisi'ne dahil edilir.

    İki Kadın, 1957

Oleg Tselkov, AZ Müzesi

20. yüzyılın Rus sanatına paha biçilmez katkılarda bulunan, Rus avangart ve Sovyet yeraltı sanatçılarından oluşan, dönüm noktası niteliğindeki bir koleksiyonu bir araya getiren seçkin bir koleksiyoncu ve sanat hamisi George Costakis 1990 yılında 77 yaşında dünyaya veda eder. Kızı Alika, 2013 yılında, aile koleksiyonundan 600’den fazla eseri Moskova AZ Müzesi’ne bağışlar.

"Hayatta en isabetli iki seçimim eşim Zinechka ve Kanada Konsolosluğu'nda çalışmam. Bunlar olmasaydı Costakis koleksiyonu da olmazdı." George Costakis

Heybeliada

12 Ağustos 2024