Kadın, yaşam, özgürlük: Cezaevindeki Narges Muhammedi'nin Nobel yolculuğu

51 yaşındaki Muhammedi, geçtiğimiz yıllarda İranlı yetkililer tarafından sayısız defa tutuklanmasına ve uzun yıllar hapis yatmasına rağmen, mücadelesini kararlılıkla sürdürdü. Özellikle 22 yaşındaki genç bir kadının polis gözetiminde yaşamını yitirmesi sonrası patlak veren ve ülke genelinde kadınların liderliğini yaptığı protestolarda önemli bir figür haline geldi. Bu eylemler, İran'ın molla rejimine karşı tarihinin en büyük protesto hareketlerinden birini oluşturdu.

Norveç'in başkenti Oslo'da düzenlenen Nobel Ödül Töreni'nde Norveç Nobel Komitesi Başkanı Berit Reiss-Andersen, Muhammedi'nin bu ödülü kazanmasının, "İran'da bu hareketin lideri olarak gördüğümüz Narges Muhammedi'nin ve onunla birlikte mücadele eden binlerce insanın çabalarının uluslararası alanda tanındığının bir göstergesi" olduğunu belirtti. 

Reiss-Andersen, ödülün Muhammedi ve onun liderliğindeki hareket için bir motivasyon kaynağı olmasını umduklarını ifade ederken, İran hükümetine de Muhammedi'yi 10 Aralık'ta gerçekleşecek olan ödül töreni öncesinde serbest bırakma çağrısında bulundu.

İran'ın sıkı Şii teokratik yönetimi altında yaşayan Muhammedi, kadınların toplumsal, akademik ve siyasi alandaki rolleri konusunda sürekli bir baskı ve kısıtlamayla karşılaştı. Ülkenin dini yasaları, kadınların başörtüsü takarak saçlarını kapatmalarını zorunlu kılıyor.

Muhammedi The New York Times gazetesine verdiği demeçte , "Dünya genelinden aldığım destek ve bu ödülle gelen tanınırlık beni daha da güçlendirdi" dedi ve ekledi: "Bu tanımanın İranlıların değişim için gösterdiği çabayı daha organize ve etkili kılacağına inanıyorum. Zaferi yakın görüyorum."

Mühendislik eğitimi alan Muhammedi, bugüne kadar 13 kez tutuklandı, beş farklı suçlamadan mahkum edildi ve toplamda 31 yıl hapis cezasına çarptırıldı. En son tutuklanmasının sebebi, 2021'de benzin fiyatlarının artması sonucu gerçekleşen ulusal protestolarda hayatını kaybeden bir kişi için düzenlenen anma törenine katılması oldu.

Mohammadi'nin kardeşi Hamidreza, AP'ye yaptığı açıklamada, kız kardeşiyle doğrudan temas kuramadığını belirtti. Ancak bu ödülün Narges için büyük bir anlam taşıdığını, fakat ne yazık ki İran'daki mevcut durumu etkilemeyeceğini vurguladı. Hamidreza, rejimin bu tür başarılara karşı daha baskıcı bir tutum içine gireceğini ve muhalefeti ezeceğini dile getirdi.

Ödülün açıklanmasının heyecan verici bir bekleyiş olduğunu ifade eden Hamidreza, Norveç Nobel Komitesi Başkanı Berit Reiss-Andersen'in Farsça'da "kadın, yaşam ve özgürlük" sözlerini duyduğunda kız kardeşinin ödülü kazandığını anladığını belirtti.

Narges Mohammadi, Nobel Barış Ödülü'ne layık görülen 19. kadın oldu. Aynı zamanda, 2003'te ödül kazanan Şirin Ebadi'den bu yana ödüle layık görülen ikinci İranlı kadındır. Tarihsel bir not olarak, ödül 122 yıllık geçmişi boyunca beşinci kez bir cezaevinde ya da ev hapsinde olan birine verildi.

Mohammadi'nin tutuklanmasının sebeplerinden biri, başörtüsü nedeniyle ahlak polisi tarafından gözaltına alınan Mahsa Amini'nin ölümüne ilişkin protestolardı. Bu protestolar sırasında ağır güvenlik önlemleri altında 500'den fazla kişi hayatını kaybetti ve 22.000'den fazla kişi tutuklandı.

İran hapishanelerinde yaşanan kötü muameleler, BM ve insan hakları kuruluşları tarafından defalarca rapor edildi. BM'nin Cenevre'deki insan hakları ofisi sözcüsü Ravina Shamdasani, İranlı kadınların dünyaya ilham verdiğini ve Narges Mohammadi'nin serbest bırakılması için çağrıda bulunduğunu belirtti.

Mohammadi, hapse girmeden önce yasaklı İnsan Hakları Savunucuları Merkezi'nin başkan yardımcısıydı. Bu merkezi, daha önce Nobel ödülü kazanan Şirin Ebadi kurmuştu.

2018'de Andrei Sakharov Ödülü'nün sahibi olan Narges Mohammadi, bu yıl da ifade özgürlüğü konusundaki çabaları için PEN Amerika tarafından ödüllendirilmişti.Nobel Ödülü'nün kazananlarına 11 milyon İsveç kronu değerinde (yaklaşık 1 milyon dolar) nakit veriliyor.. Kazananlar ayrıca Aralık ayındaki ödül törenlerinde 18 ayarlı altın madalya ve bir diploma ile onurlandırılıyor.