Çocuğunuzu Finansal Okur-Yazar Yapın - 21.04.2011

‘Ali harçlığı tut…’, ‘Ayşe birikim yap…’ Para konuları okulda öğretilmiyor. Çocuklar para bilincini evde biz anne babalarından öğreniyorlar. Yani biz onların finansal okuryazarlık öğretmenleriyiz.

Ama dikkat! Bu öyle kara tahtaya yazıp anlatmakla olmuyor. İşte Beşiktaş Lütfi Banat İlkokulu’nda geçirdiğim 6 haftada çocuklar ve velilerle paylaştıklarım.

Çocuklar sünger gibi, bizden duyduklarından değil, gördüklerinden öğreniyorlar. O yüzden para ile ilgili tutumumuz, konuşlarımız, ilişkilerimizi gözden geçirme zamanı. Çocuğun para eğitimi ne kadar erken yaşta başlarsa, o kadar başarılı oluyor. ‘Ağaç yaşken eğilir’ diye boşuna dememişler. Para eğitimlerine 5-6 yaşlarında başlayabilirsiniz… Çocuğunuzu finansal anlamda eğitin ki para kazanmak, harcamak, borçlanmak, biriktirmek, yatırım yapmak konularında kendi ayakları üzerinde durabilsin. Tüm hayatı boyunca ona bir ‘helikopter’ gibi pervane mi olmak istiyorsunuz, yoksa finansal anlamda başarılı çocuklar mı yetiştirmek istiyorsunuz? Seçim sizin!

İşte para eğitimine başlarken çocuklarınıza verebileceğiniz cevaplardan bazıları:

* Para nedir? Bizi kendi değerlerimiz doğrultusunda bir noktadan diğerine götüren bir araçtır oğlum.
* Para güç mü demek? Yerde duran paranın bir gücü var mı? Paranın kendi başına bir anlamı yok, ona anlam yükleyen biziz.
* Para önemli mi? Parayı ne baş tacı yapalım, ne de yok sayalım… Çünkü var. Onu ‘gerektiği kadar’ önemseyelim.
* Zengin olmak ne demek? Esas zenginlik kalbimizdeki sevgi, ufkumuzdaki hedefler ve içimizdeki çalışma azmidir. Biz bu üçüne sahipsek zenginiz demektir.
* Para yönetimi nedir? Kazandığımız para ile harcadığımız paranın kontrolünü ele alarak finansal huzuru olan bir hayat yaşayabilmek demektir. Biz paramızı yönetmezsek o bizi yönetir!
* Harçlık nedir? Çocuğunuza sorumluluk, karar verme, seçim yapma becerisini kazandırır.
* Harçlığa ne zaman başlamalı? 5-6 yaşlarında haftalık ve düzenli olarak başlamalı. 23 yaş sonrasında aylık verilmeli.
* Harçlık ne kadar olmalı? Harçlık parmak izi gibidir, aile değerlerine, bütçeye ve sosyal ortama göre değişir. Çocuk istediğinde değil, düzenli bir şekilde verilmelidir. Değişen ihtiyaçlara göre esnek davranabilirsiniz ama harçlığı asla ceza konusu yapmayın.
* Para konuşulur mu? Evet. Çocuğunuzu karşınıza alın ve para konularını (onu endişelendirmeden) konuşun. Ona anlatın para nasıl kazanılır, nasıl harcanmalı, borçlanma nedir, borç verirken neleri düşünmeli?
* Bütçeye katkı? Çocukları aile bütçesine dahil edin. Su, elektrik, kira… Öğrensinler. Faturaları düşünebilecek fikirleri var mı? Sorun. Hedeflerinizi paylaşın, örneğin, ev almak istiyorsunuz, her ay bütçe yaparak nereden para artırabileceğinizi çocuğunuzla planlayabilirsiniz. Örneğin, elektrik faturasını gösterin, ışıkları kapatarak yaptıkları her tasarrufu onlara nakit olarak verin.
* Para kazanmak? Evde görevi olmayan (yatak toplamak, sofraya yardım etmek gibi) işler dışında işleri sizin aile değerleriniz doğrultusunda yapıp para kazanabilirler. Örneğin, otomobil yıkamak 2 TL gibi. Kıyamam demeyin, illaki çalışacak zaten bir gün. Erken başlasın, yazları çalışsın.
* Harcama alışkanlıkları? Nasıl başlarsa ileriki yaşlarda da benzer şekilde devam eder. Dolayısıyla şimdiden istek ile ihtiyaç arasındaki farkı öğrensin. 6 yaşında eline 10 TL ve liste verin. Süpermarkette o araştırsın alsın. Ayrıca unutmayın, o sizin harcamalarınızı izleyerek öğreniyor.
* Birikime nasıl teşvik ederiz? Çocuğunuzun yaptığı her 1 TL birikime 1 TL de siz verin. Para biriktirmeyi zor bir eylemden eğlenceli bir duruma dönüştürün. Basket topu, spor, oyun, ayakkabı, CD… Hedef koyup önceliklendirme yaparak birikim nasıl yapılır anlatın.
* Yatırım bu yaşta olur mu? Olur. 12 yaş üstü çocukları (alıyormuş gibi varsayıp) hisse senedi, bono alıp sanal portföyle eğlenceli öğretebilirsiniz. Çocuğundan gazetenin ekonomi sayfasında yer alan terimleri kullanarak sizi şaşırtmasını isteyebilirsiniz. Bilmediğiniz her kelime için 10 kuruş önerebilirsiniz.

Dikkat!
Çocuklarda para kavramı 5 yaş civarında oluşuyor, 7 yaşında ise harçlık almaya ve biriktirmeye hazır oluyorlar.

Başarı
Araştırmalara göre okul yıllarında çalışan, birikim yapanlar ileriki yıllarda 2 kat başarılı oluyorlar.

Helikopter Gibi Başında Dolanmayın
Çocuğum zarar görmesin, hata yaparsa hemen üstü kapansın, üzülmesin, ayağı tökezlemesin deyip ‘helikopter’ gibi sürekli çocuğunuzun başında dolanıp, her duruma karşı kalkan görevi görürsen, sonra çocuğun hayata atılınca ne olacak? Her daim başında bir helikopter mi olacak?

Markalı Giysi İstiyorsa Fiyat Farkını Kendi Ödesin
Soru: Çocuğum hep marka giysiler almak istiyor. Bu konuda ne yapmalıyım? Aysel-Bursa

Cevap: Sevgili Aysel, çocuğuna pahalı markalı giysiler değil, uygun fiyatlı giysileri ödemeye gücünün yettiğini anlat. Eğer markalı bir giysi istiyorsa aradaki fiyat farkını, kendi harçlıklarını biriktirerek karşılaması gerektiğini belirt. Evde çalışıp para kazansın, bakalım bir ayakkabı için iki ay çalışacak mı!

Para Biriktirmesi Gereken Harcamaları Açıkça Anlat
Soru: Çocuğum birkaç ayda bir sürekli bana gelerek harçlığını arttırmamı istediğini söylüyor. Ne kadar zamanda bir harçlığını değiştirmeliyim? Fahriye-İstanbul

Cevap: Sevgili Fahriye, çocuğuna harçlığı ile neleri ödemekle yükümlü olduğunu açıkça anlat (kantin harcamaları, oyuncak, kitap…) Hangileri için para biriktirmesi gerekiyor, hangilerini sen karşılayacaksın netleştir. Değişen koşullar karşısında esneklik gösterip ihtiyaçlarına göre harçlık miktarını düzenleyebilirsin ama bunu her istediğinde yapma, ne kadar zaman da bir düzenleme yapacağını da baştan belirle.

Harçlık Miktarını Aile Durumuna Göre Belirle
Soru: Özlem Hanım, çocuğum etkinliklere katıldığında kendisinde arkadaşları kadar parası olmadığını, arkadaşlarının daha çok harçlık aldığını söylüyor. Ben daha vermek istemiyorum. Ne yapmalıyım? Adem-Eskişehir

Cevap: Sevgili Adem, harçlık parmak izi gibidir. Ailenin değerleri, sosyal durumu, bulunduğu sosyal ortama göre değişir. Harçlığın doğru miktarının ne olacağına en iyi, kendi aile değerlerin ve bulunduğun çevre doğrultusunda sen karar verebilirsin. Gereğinden az ya da çok olursa çocukları olumsuz etkileyeceğini unutma.

İşini Kaybettiğini Ona Söyle Ama Endişelendirme
Soru: Özlem Hanım, işimi kaybettim. Bunu 10 yaşındaki çocuğuma nasıl açıklasam? Daha doğrusu açıklasam mı bilemiyorum? Fahri-Adana

Cevap: Sevgili Fahri, elbette işini kaybettiğini söyle. Ama endişelendirme! Ona bu durumun geçici olduğunu ama yeni ir iş bulana kadar harcamalarına dikkat etmek gerektiğini anlat. Bu bir hayat gerçeği, gerçeklerle tanışsın.

Cep Telefonu Konusunda Son Karar Senin
Soru: Özlem Hanım, çocuğum henüz 12 yaşında ve cep telefonu almam için baskı yapıyor. Ne yapmalıyım? Kevser-Adana

Cevap: Sevgili Kevser, bunun için neden bu kadar ısrar ettiğini sor. Arkadaşlarında mı var, reklamlardan mı özeniyor? Sonra bu konudaki ‘aile kararı’nızı kendisine açıkla; ’15 yaşından önce almayacağız.’, ya da ‘alacağız ama söylediğin modeli değil…’ Kararın telefon almak yönünde olursa, kontör parasını ve diğer masraflarını da kimin ödeyeceği konusunda baştan netleştir. Son karar senin!