Davranışsal Finansta Zihinsel Muhasebe Nedir ve Nasıl Yapılır?

Zihinsel Muhasebe kavramı, ekonomi ve davranışsal ekonomi üzerine psikolojik çalışmalar yapan  Nobel ödüllü ekonomist Richard Thaler’ın ortaya attığı ve insanların paralarının tümünü öznel kriterlere göre kendi zihinlerinde pay etmelerine atıfta bulunan bir kavram.

Gelecek için yatırım yapmayı düşünmek gayet güzel bir adım olsa da, var olan borcunuzu ödememek, o yükün maddi durumunuzu kısıtlaması, yapılan yatırımın değerini düşürür. Peki o halde insanlar neden mantıksız hamleler yaparak kendilerini altından kalkılması daha güç maddi zorluklara sokuyorlar?

Bunun cevabı ise son derece basit; umut! İnsanlar yaptıkları küçük yatırımın kendilerini rahata erdireceklerini umut ediyor ve bu nedenle sürekli hatalı kararlar alma eğilimi gösteriyor.

Gene Hackman ve Dustin Hoffman’ın aralarındaki diyaloğa baktığımızda zihinsel muhasebenin iyi bir örneğine tanık oluyoruz. Video  Link: https://youtu.be/t96LNX6tk0U

Bir gün Gene Hackman arkadaşı Dustin Hoffman’ı evinde ziyaret eder ve bu ziyaret sırasında Hoffman arkadaşından bir miktar borç para ister. Tam o sırada içleri para dolu ve üzerlerinde ‘eğlence’ ‘kitap’ ‘kira’ gibi etiketler bulunan kavanozlar Hackman’ın dikkatini çeker. Yalnızca üzerinde ‘yiyecek’ yazan kavanoz boştur ve Hackman, Dustin Hoffman’a ‘Benden para almana gerek yok zaten paran var’ der. Hoffman ise buna karşılık olarak ‘Öbür kavanozlardaki paraya dokunamam’ der.

Türkiye’de de faaliyette bulunan birçok e-ticaret sitesinin başarısı zihinsel muhasebe kavramı üzerine kurulmuştur. Bir ürünü alırken fiyatına bakıp kendi içimizde bir değerlendirme yapıyoruz ve bu değerlendirme için göz önüne aldığımız bazı kriterlerin esnetilip bir illüzyona evirilmesi bizi avantajlı bir alışveriş yapmış olduğumuza inandırıyor. Artık son derece aşina olduğumuz ‘kargo dahil’ ibaresinin bir kandırmacadan başka bir şey olmadığını hem ürüne para ödeyip hem de kargo masrafını üstlendiğimizi unutmamalıyız.

SGK primlerinizi bu açıdan incelemeye ne dersiniz? Örneğin her ay brüt maaşınızdan ödenen SGK primleri birikir ve bu parayı emekli olana kadar kullanamazsınız. Yapılan prim kesintileri genellikle maaşınızın üzerine eklendiğinde büyük bir fark yaratacak ölçüdedir. İçinde bulunduğumuz çalışma ve para kazanma ekosisteminde prim kesintileri bizler için gayet normal. 

SGK primlerimizi de tıpkı maaşımızı ödediği gibi patronumuz ödüyor. Biz SGK primleri için yapılan kesintiyi zihnimizde ayrı bir alana taşıdığımız için bu durumu önemsemiyoruz. Oysa maaşımıza eklenmiş halini gördüğümüzde primlere kayıtsız kalmak mümkün değil.

İşte zihinsel muhasebe, biz insanların parayı nasıl değerlendirdiğimizi açıklamanın kısa bir örneği. Parayı kaynağı ve gideceği yerlere göre ayırıp, hesaplarımızı bu doğrultuda yapıyoruz.  Zihinsel muhasebe kapsamında paranın kaynağını doğru ayırdığınız zaman çok harika sonuçlara ulaşmanız mümkün!