18 Temel Davranışsal Finans Önyargısı

Davranışsal Finans nedir?

(1) “rasyonellik”, (2) “öz çıkar” ve (3) “mükemmel bilgi” gibi geleneksel ekonomik teori terimlerine meydan okurken, yatırımcıların hem bireysel hem de bir bütün olarak finansal kararları nasıl aldıklarını anlamak için psikolojiyi kullanan bir çalışma alanıdır.

Davranışsal Finans alanı şunları iddia eder:

“Mantıklı” olmaktan ziyade, insan davranışı korku ve açgözlülük tarafından yönlendirilir.

İnsanlar kendi çıkarlarından ziyade kendilerine zarar veren, hayırsever olabilir ve başkalarına yardım etmek için gönüllü olmaya meyilli olabilirler.

“Mükemmel bilgi” yerine bugün insanlar neredeyse sonsuz miktarda bilgiye maruz kalıyor ve çoğu zaman en alakalı veya önemli piyasa verilerini okumuyorlar. (Pompian, 2012).

Önyargı #1

Kayıptan Kaçınma Önyargısı:

Yatırımcılar, 2'ye 1 oranında kazanç elde etmekten daha çok kayıptan kaçınma arzusuna sahiptir. Bu, yatırımcıların riskten kaçınmaya odaklanmasına neden olur. Kayıptan kaçınma eğiliminden mustarip yatırımcılar, genellikle, güvenlik için gelecekle ilgili zayıf beklentilere bakılmaksızın, yeniden başa baş noktasına gelene kadar kaybedilen kötü bir yatırım pozisyonunu korumaya çalışırlar. Bu tür bir yatırımcı, çok uzun süre pozisyon kaybetmeyi durumunda kalma ve iyi pozisyonları çok hızlı satma eğilimindedir. (Pompian, 2017)

Önyargı #2

Bağlanma Önyargısı:

Bağlanma Önyargısı, yatırımcıların bir varlığa satın alma veya miras nedeniyle sahip olduklarında daha fazla değer vermelerine sebep olan duygusal bir önyargıdır. Fırsat maliyetinin azımsanması olarak görülebilir. (Pompian, 2017)

Örnekler:

• Yatırımcılar, miras kalan her şeye tutunma eğilimindedir.
• Bağış önyargısı nedeniyle yatırımcılar, menkul kıymetleri devralmak, komisyon ödemek ve menkul kıymet satın almak zorunda oldukları için satmak istemezler.

Önyargı #3

Yakınlık Önyargısı: 

Bir yatırımcının, bir menkul kıymetin alım veya satımının değerlerini nasıl etkileyeceğine inandığına bağlı olarak ekonomik olmayan yatırım kararı verme eğiliminde olduğu duygusal ve bilgi işleme önyargısıdır. Örneğin, yatırımcılar genellikle “anavatan önyargısından” muzdariptir ve yerel hisse senetlerine yatırım yapmayı tercih eder. Vatanseverliğiyle tanınan ülke ve bölgeler daha küçük yabancı sermaye pozisyonlarına sahiptir. Yakınlık yanlılığı, yatırımcıları, gelecekteki performansları için zayıf beklentileri olsa bile, alışveriş yapmayı sevdikleri perakende şirketlerinin hisselerini veya dünya üzerinde olumlu bir etkisi olacağını düşündükleri “çevresel, sosyal ve yönetişim (ESG)” hisselerini almaya yönlendirecektir. (Pompian, 2017)

Önyargı #4

Sabitleme ve Ayarlama Önyargısı:

Bu, insanların varsayılan bir sayı veya "çıpa" kullandığı ve yeterince ayarlamadığı ve sonunda istatistiksel olarak keyfi, psikolojik olarak belirlenmiş ankraj noktaları kullandığı bir bilişsel ve bilgi işleme önyargısıdır. Sabitleme ve ayarlama yanlılığına bir örnek, bir yatırımcının hisse senedinin 200'de olması ve hissenin 150'ye düşmesi, ancak yatırımcının önemli hissenin daha da düşmesine neden olacak olumsuz haberler olmasına rağmen 200'e (“ankraj” fiyatı) geri gelmesini beklemek istemesi olabilir. (Pompian, 2017)

Önyargı #5

Sonuç Önyargısı: 

Bu, yatırımcıların sonuca yol açan sürece değil sonuca göre karar verdiği bilişsel ve bilgi işleme önyargısıdır. Sonuç yanlılığına bir örnek, yatırımcıların bir yatırım yöneticisi seçerken o yatırım yöneticisinin bu getiriye yol açan sürecini analiz etmek yerine yalnızca son 3 veya 5 yıllık getiri siciline odaklanması olabilir. Sonuç yanlılığı aşırı risk almaya yol açabilir. Yatırımcılar, bir yatırım yöneticisi seçerken MPT risk istatistiklerine, yatırım sürecine, satın alınan menkul kıymetlerin sayısına ve diğer temel faktörlere bakmalıdır. (Pompian, 2017)

Önyargı #6

Zihinsel Muhasebe Önyargısı 

Bu, kullanımı ne olursa olsun para ile aynı olsa bile, insanların varlıkları ayrı zihinsel hesaplarda sınıflandırıp gruplandırdığı bilişsel ve bilgi işleme önyargısıdır.

Örnekler:

İnsanlar, nakit yerine kredi kartı kullanırken daha fazla kumar oynama veya daha fazla para harcama eğilimindedir.
Genellikle şirket hissesi, çalışan yatırımcılar tarafından ayrı olarak değerlendirilir ve çalışanların portföylerinde hisse senetlerinin fazla olmasına neden olur.
Yatırımcılar genellikle üniversite fonlarını ve emeklilik fonlarını kutsal olarak görür ve onlara uzun vadeli yatırımlar olarak davranır. (Zihinsel muhasebenin olumlu etkisi)
Hedefe Dayalı Yatırım — her hedef için ayrı bir risk toleransı ile her bir hedef için farklı zihinsel hesaplar. (Pompian, 2017)

Önyargı #7

Yılan Isırığı Etkisi:

Yılan ısırığı etkisi, insanlar hisse senetlerine veya diğer varlık türlerine yatırımlarında önemli düşüşler yaşadıklarında ve daha sonra kayıplarının bir sonucu olarak riskten kaçınmaya çalıştıklarında ortaya çıkar. Genellikle bu önyargı, konservatif yatırımlara aşırı ağırlık veren ve bir yatırımcının enflasyona ayak uydurma veya portföylerinde sermaye değerlenmesi arzusunu karşılamayan bir portföy oluşturmasına yol açabilir. (Pompian, 2017)

Önyargı #8

Kontrol Yanılsaması: 

Kontrol yanlılığı yanılsamasından muzdarip yatırımcılar, yapamasalar bile yatırım sonuçlarını kontrol edebileceklerini düşünürler. (Pompian, 2017)

Örnekler:   

• Online ticaretçiler, kontrol yanlılığı yanılsaması nedeniyle olması gerekenden daha sık ticaret yapma eğilimindedir.
• “IOC” önyargısı genellikle bir yatırım sektöründe aşırı konsantre olan yatırım portföylerine yol açar.
• Limit emirleri genellikle yatırımcılara bir kontrol yanılsaması verir.
• İnsanlar yazı turayı art arda doğru bir şekilde seçtiklerinde daha iyi tahminci olduklarını düşünürler. (Bu aynı zamanda bireysel hisse senetlerinde doğru şekilde ticaret yapan veya spekülasyon yapan yatırımcılar için de geçerlidir.)

Önyargı #9

Kullanılabilirlik Önyargısı:

Bu, yatırımcıların sonucun hayatlarında ne kadar tanıdık göründüğüne bağlı olarak bir kısa yol kullandığı bilişsel ve bilgi işleme önyargısıdır. Kolayca hatırlanan olasılıkları en iyi seçenekler olarak algılarlar. (Pompian, 2017)

Örnekler:

• Bir teknoloji şirketi çalışanı, gerekli özen ve araştırma yapılmadan teknoloji şirketlerinin en iyi yatırımlar olduğunu düşünebilir.
• Bir yatırımcı, sırf ülke adının kolayca hatırlanmaması nedeniyle bazı ülkelere yatırım yapmaktan kaçınabilir.
• Yatırımcılar, iyi reklamı yapılan yatırım fonlarının “geri alınabilirlik” nedeniyle en iyisi olduğunu düşünme eğilimindedir.

 Önyargı #10

Kendine Atıf Önyargısı:

Yatırımcıların başarılarını yetenek ve becerilere bağlama ve başarısızlıklarını kontrolleri dışındaki durumlar ile açıklama eğiliminde oldukları bilişsel ve bilgi işleme önyargısıdır. Kendine atıf önyargısından muzdarip insanlar, başarıları için kendilerine irrasyonel derecede kredi verirler. (Pompian, 2017).

Örnekler:

• Bazen yatırımcılar, güçlü bir boğa piyasası nedeniyle başarılı olurlar. Bu nedenle, “kafanızı asla bir boğa piyasası için karıştırmayın” deyişi vardır.
•   
  Yatırımcılar çok fazla risk alabilir ve hesapları ile aşırı derecede alım-satım yapabilirler.
• 
  Yatırımcılar, kendine atıf önyargısı nedeniyle aşırı konsantre portföyler tutabilirler.
• 
  Bu önyargı, yatırımcıların alçakgönüllü olmamalarına ve geçmişteki hatalardan ders almamalarına neden olabilir.

Önyargı #11

Yenilik Önyargısı:

Bu, yatırımcıların yakın veya uzak geçmişteki olaylara oranla daha yeni olayları aşırı vurguladığı bilişsel bir önyargı ve bilgi işleme önyargısıdır. (Pompian, 2017)

Örnekler:

• Yatırımcılar, yenilik yanlılığı nedeniyle yatırım yöneticilerini değerlendirirken yalnızca son 1, 2 ve 3 yıllık geçmişe bakarlar.
• Yatırımcılar, büyüme hisse senetleri veya teknoloji hisseleri iyi durumdayken peşinden koşan yatırımcılar gibi, yenilik yanlılığı nedeniyle bugün lehlerine olan varlık sınıfına odaklanırlar.
• Yatırımcılar genellikle değerlemeye değil fiyata odaklanır ve gelecekteki getirileri yanlış bir şekilde tahmin edebilir.

Önyargı #12

Bilişsel Uyumsuzluk Önyargısı:

Genellikle yatırımcılar, bilişsel uyumsuzluk önyargısı nedeniyle önceki görüşlerle çeliştiği için yeni edinilen bilgileri görmezden gelirler. Çoğu insan, psikolojik çatışmalardan kaçınmak için potansiyel olarak alakalı bilgilerden kaçınır. (Pompian, 2017)

Örnekler:

• Vergi avantajı için vergi kayıplarını almayı ve daha iyi bir yatırıma yeniden tahsis etmeyi reddederler.
• Genellikle yatırımcılar bir hata yaptıklarını kabul etmek istemezler ve “ortalamayı düşürmeye” karar verirler.
• “Bu sefer farklı” — Bu, 90'ların sonlarında yüksek hızlı büyüyen hisse senetleri satın alan birçok yatırımcının mantrasıydı.

Önyargı #13

Öz Kontrol Önyargısı: 

Öz kontrol yanlılığı, insanların öz denetimden yoksun oldukları için uzun vadeli çıkarları doğrultusunda hareket etmedikleri duygusal bir önyargıdır. Çoğu zaman insanlar emeklilik için birikim yapmaktansa, şimdiki zamanda yüksek yaşam standartlarını tercih ederler.

Öz kontrol önyargısından muzdarip insanlar genellikle bugünü harcayarak emekliliklerini feda ederler ve hisse senetlerine yatırım yapmazlar veya dolar-maliyet ortalamasının faydalarından yararlanmazlar.

"Yarın daha fazla tasarruf programı", her yıl planlanan katılımcılar için tasarruf oranlarını otomatik olarak artırdı. (%80'i üç maaş zammı boyunca planda kaldı). Bu, öz kontrol önyargısından muzdarip insanların doğal eğilimlerine karşı koymanın harika bir yoludur. (Pompian, 2017)

Önyargı #14

Onay Önyargısı:

Bu, insanların inançlarımızı doğrulayan fikirleri vurgularken inançlarımızla çelişen fikirleri değersizleştirdiği hem bilişsel hem de inançta ısrarcı bir önyargıdır. (Pompian, 2017) 

Örnek:

Çoğu zaman çalışanlar, onay yanlılığı nedeniyle çalışan stoklarında aşırı konsantre olma eğilimindedir. WorldCom, Enron, Bear Sterns, Novastar, Sprint ve Interstate Bakeries'in düşüş tarihi, işverenlerinin hisse senetlerindeki yoğun stok pozisyonları keskin bir şekilde düştüğünde çalışanların nasıl acı çektiğine dair örnekler sunar.

Önyargı #15

Geri Görüş Önyargısı:

Bu, insanların geleceğe dair kendi tahminlerini gerçekte olduklarından daha doğru hatırladıkları bilişsel ve inançta ısrarcı bir önyargıdır.

Örnekler:

Hem “internet balonu” hem de “kredi balonu”ndan sonra yatırımcılar bir çöküşün geleceğini bildiklerini iddia ettiler. Geçmişin bu tür “yeniden inşası”ndaki tehlike, yatırımcıların tahmin güçleri olduğunu düşündükleri için yanlış bir güvenlik duygusu edinmeleridir. (Pompian, 2017)

Önyargı #16

Temsiliyet Önyargısı: 

Bu, insanların ilgili geçmiş deneyimlere dayanarak sınıflandırmalar yaptığı bilişsel ve inançta ısrarcı bir önyargıdır. Sınıflandırmalar genellikle yanlış anlamalar üretebilir.

Örnek:

"Temel oran ihmali"

Araştırmalar, çoğunun tarihsel olarak iyi gitmediğini gösterse de yatırımcılar halka arz satın almakla aşırı ilgileniyorlar, çünkü yatırımcılar son iki yıla yalnızca halka arz piyasasının temsilcisi olarak bakıyorlar. (Pompian, 2017).

Önyargı #17

Aşırı Güven Önyargısı:

Bu, yatırımcıların kendi yargılarına, muhakemelerine ve analitik yeteneklerine dair mantıksız bir inanca sahip oldukları duygusal bir önyargıdır (Pompian, 2017) 

Örnekler:

• Yatırımcılar genellikle aşırı güven yanlılığından muzdariptir ve hesaplarını çok sık alıp satarak aşağı yönlü riski düşük tahmin ederler.
• Yatırımcılar konsantre hisse senedi pozisyonlarına tutunurlar.
• Yatırımcılar aşırı güven önyargısından muzdariptir ve biriktirmeyi, yatırım yapmayı ve emlak planlarını geliştirmeyi reddeder.

Önyargı #18

Seçim Paradoksu:

Seçim Paradoksu, Barry Schwartz'ın geleneksel bilgeliğin bize daha fazla seçeneğin daha fazla özgürlük ve daha fazla mutluluğa yol açtığını söylese de araştırmaların insanlara çok sayıda seçenek vermenin performansı veya memnuniyeti artırmadığını ve çoğu zaman memnuniyetsizliğe yol açtığını açıklayan bir kitaptır.

Örnekler:

• Elli bağımsız çalışma, seçim ve kaygı arasında anlamlı bir bağlantı buldu.
• 
  Bir Vanguard araştırması, bir emeklilik planına eklenen her on yatırım fonu için katılımın ek %2 düştüğünü gösterdi. (Schwartz, 2005)

Kaynak: http://www.sarvervrooman.wfadv.com/files/68283/18_Key_Behavioral_Sarver-Vrooman_WFA_4cF_hi-res.pdf