Spor Bahisleri, Şans Oyunları ve Giderek Büyüyen Ekonomileri

Spor bahisleri ve şans oyunları hem dünyada hem de ülkemizde yükselişte olan bir alışkanlık. İçinde bulunduğumuz koşullar insanların farklı yollarla para kazanma arayışlarını artırmakta. Emeğe dayalı çalışma anlayışları değişmekte, şansla, kumarla kazanma arayışları artmakta. Kolay kazanma anlayışının egemen hale gelmesi, ün ve güç arayışının temel kabuller arasına girmesi de bu süreci derinleştirmekte. Para, daha çok para! Rahat hayat, güce sahip olma.

Ülkemizde ve başta Amerika, İngiltere, Fransa ve İtalya gibi ülkeler olmak üzere dünyada şans oyunlarına gösterilen ilgi günden güne artıyor. İnsanlar düzenli olarak, vergi öder gibi gelirlerinin bir kısmını şans oyunlarına harcamaya devam ediyorlar. Bahisler ve şans oyunlarına katılımın hızla artmasıyla elde edilen ödül ve ikramiyelerin devletler açısından büyük bir gelir kaynağı olması da bir vakıadır. Ülkelerin bütçelerinde vergi geliri payı da önemli artışlar göstermektedir.

Dünya çapında pek çok ülkenin kendi bölgelerindeki bahisleri yasal hale getirmesi bu sektörün ve ekonomisinin büyümesine yol açıyor. 2023 sonu itibarıyla dünyada bahis ekonomisi büyüklüğü bir önceki yıla göre yüzde 56.4 artarak 702.5 milyar dolara ulaşmıştır. Aynı rapor bu tutarın 2027 sonunda 765.9 milyar dolara ulaşacağını öngörmektedir. Bahis ekonomisinin büyüklüğü bundan yaklaşık 14 yıl önce 227 milyar dolar düzeyindeydi.

ABD Adalet Bakanlığı’nın raporuna göre yeryüzündeki yıllık yasadışı ve düzenlemeye tabi olmayan bahis tutarı 511 milyar dolar civarında. Bu anlamda yasadışı bahis tutarı, yasal bahsin yüzde 72’sine karşılık geliyor. Yasadışı bahis özellikle sporda yolsuzluğu körükleyen bir numaralı aktör. Sporun sırtından beslenen, ama ona yeterli katkıyı sağlamayan asalak bir sektör.

ABD spor bahisleri, şans oyunları ve ekonomisi

Amerika Birleşik Devletleri'nde spor bahisleri yalnızca birkaç yıldır yasal olmasına rağmen ülkeyi şimdiden kasıp kavurmakta. 2022'de gerçekleştirilen anket gösteriyor ki ABD'li yetişkinlerin %19'u, önceki 12 ay içinde bir şekilde spor bahsi oynamış. Bu da bu alanlara ilginin nasıl fazlalaştığının bir göstergesi olarak karşımıza çıkıyor.

2023’de Amerikalılar sadece spor bahislerine yasal olarak 120 milyar dolar yatırmış. Bu, sadece, 2022 yılı rakamlarına kıyasla %27,5'lik inanılmaz bir artışı değil aynı zamanda spor bahislerinin popülaritesindeki artışın durma emaresi göstermemesini de kanıtlıyor. Super Bowl LVIII  (Konferanslar arası ve NFL maçları sonrası oynanan maç. Amerikan Ligi iki farklı konferansa ayrılmıştır: American Football Conference AFC ve National Football Conference NFC) , 2024'ün başlarında (Nevada, 11 şubat 2024) spor bahis rekorları kırdı ve yaklaşan NBA finalleri için bahisler şimdiden yükselişe geçti.

Spor bahisleri bahisçiler için finansal kazanç sağlasa da bu bireysel kazançlar tüm sektörün çok daha büyük ekonomik etkilerinin yalnızca ufak bir parçasıdır. Kumar endüstrisi vergiler ve istihdam yaratma yoluyla ekonominin geneline katkıda bulunurken aynı zamanda sorunlu kumarın artması nedeniyle ekonomiye zarar verme potansiyeline de sahiptir.

Araştırmalara göre bir bütün olarak oyun endüstrisi (kumarhaneler ve yüz yüze oyunların yanı sıra uygulamalar ve spor bahisleri dahil) 2023'te ABD ekonomisine 328,6 milyar dolar katkıda bulunmuştur. ABD oyun endüstrisi topluluklara uzun vadeli büyüme ve etki getirirken önemli miktarda vergi geliri sağlamakta, güçlü istihdam yaratarak yerel küçük işletmeleri desteklemekte ve kritik topluluk önceliklerini finanse etmektedir. American Gaming Association (AGA), federal, eyalet ve yerel vergilerin sektörün ekonomiyi olumlu yönde etkilemesinin büyük bir parçası olduğunu belirtmiştir. Ayrıca bahis ve oyun sektörü 700 binden fazla kişiye istihdam sağlamaktadır.

Ücretli çalışanlar ekonomide harcama yapabildiklerinden ekonomiye katkı sağlamaya yardımcı olur. Bu, talebi canlı tutar ve ekonomik büyümeyi körükler. Bu da daha fazla işin ve (teoride) çalışanlar için daha fazla paranın olduğu bir döngüyü oluşturur.

Vergi geliri ve istihdam yaratılması önemli olsa da kumarın ekonomik maliyetlerinin değerlendirilmesi de oldukça önemlidir.

AB Ülkelerinde

Avrupa'daki spor bahisleri pazarının büyüklüğünün 2023 yılında 33,75 milyar dolar olduğu tahmin edilmekte. 2024'ten 2030'a kadar ise %9,9'luk oranda bileşik yıllık büyüme bekleniyor. 2021 yılı sonu itibariyle pazar payı 23 miyar dolarken son iki yıldaki artışın %46,7 oranında olması bu sektöre ilginin ABD’de olduğu gibi nasıl çılgınca arttığını göstermektedir.  

Bölgedeki e-spor faaliyetlerindeki artış, pazarın büyümesine önemli katkılarda bulunur. Pek çok büyük bölgesel şirket hızla büyüyen spor bahisleri pazarından yararlanmak için stratejik girişimlerinin bir parçası olarak e-spor takımlarına yatırım yapmaktadır. E-spor yarışmalarına giderek daha fazla ilgi duyan, daha genç bahisçi demografisini çekme potansiyeli de göz önünde bulundurulan etmenlerden .

Avrupa'da spor bahislerinin kilit pazarları arasında İngiltere, Fransa ve İtalya yer almaktadır. 2021 yılında Birleşik Krallık'taki spor bahisleri pazarı 5,3 milyar dolarlık piyasa değerine sahip olup bu haliyle piyasa değerine %23 katkıda bulunmaktaydı. Birleşik Krallık'ı piyasa değerine göre sırasıyla %20 ile Fransa ve %10 ile İtalya takip etmektedir.

Ülkemizde

Türk hukukuna göre kanunların verdiği lisans kapsamında düzenlenmesi ve oynanması yasal olan üç tür bahis söz konusudur:

Spor bahisleri, at yarışı bahisleri ve şans oyunları (piyango, sayısal loto vb.)*

*Türkiye’de şans oyunları ve at yarışı lisansı 49 yıllığına Türkiye Varlık Fonu’na verilmiş durumda.

Türkiye’de yasal şans oyunu pazarı 2021’de, 2020’ye nazaran %69 büyüyerek yaklaşık 123.66 milyar TL'ye ulaşmıştır. 2023 sonuna gelindiğinde ülkemizdeki yasal bahis oyunları yıllık gelirinin yaklaşık 6 milyar dolar olduğu tahmin edilmektedir. Bu tutar dünya yasal bahis oyunlarının %0.008’ine karşılık geliyor.

Dijital kanallar üzerinden oynanan yasal spor bahislerinin toplamı 921 milyon dolara ulaşırken bahis oynayanların sayısının 7 milyon civarında olduğu, yasadışı spor bahislerinin toplamının ise 11 milyar dolar seviyesinde olduğu tahmin ediliyor.

Şans oyunlarından tahsil edilen vergilerin yıllar içerisindeki artışına baktığımızda, 2020’de 3.4 milyar TL, 2021’de 6.09 milyar TL ve 2022’de 10.3 milyar TL olduğunu görüyoruz. Bu yıllarda şans oyunları sektöründe yükselen cirolar, vergi tahsilatlarının ciddi şekilde artışına neden oldu. Aynı artış günümüzde de devam ediyor. Sektörün büyüdüğü bu dönemlerde yasadışı bahis gerçeği de hep vardı.

Sporda yasadışı bahisler

Spor müsabakalarının manipüle edilmesi sonucu oynanan yasadışı bahisler, sporun bütünlüğüne ve doğasına yönelik tehdit oluşturan bir vakıadır. Yasadışı bahislerin kara para aklamada küresel ölçekte sorun yaratması bir yana, bu tip oyunlar spor müsabakalarında yaşanan yolsuzlukların da başlıca itici gücüdür.

Birleşmiş Milletler Uyuşturucu ve Suç Ofisi (UNODC)'nin yayınladığı “Küresel Sporda Yolsuzluk Raporu"na göre yasadışı bahisler spora yönelik tehdidi artırdığı, her yıl yasadışı bahis pazarlarında oynanan bahis miktarının 340 milyar ile 1.7 trilyon dolar arasında olduğu ve bunun 140 milyar dolarlık kısmının her yıl spor bahisleri yoluyla aklandığı tahmin edilmektedir.

Rapora göre bahislerde kripto para birimlerinin çevrimiçi kullanımı giderek daha popüler hale gelmekte. Kripto para birimlerinin hem güvenli hem de çevrimiçi işlemlerde kullanım için ideal bir tür elektronik nakit olduğu ifade edilmektedir. Yasadışı bahisçiler genelde alt düzey yarışmaları hedeflemekte, en çok da futbol ve tenis branşları kullanılmaktadır.

Ülkemizde yasadışı bahsin boyutunu ortaya koyacak net bir araştırma olmamakla birlikte bu tutarın 50 milyar dolar seviyesinde olduğu öngörülmektedir ki bu, yasal bahis tutarının yaklaşık sekiz katı kadardır. Küresel ölçümler ve oranlar dikkate alındığında bu durum bir denetim eksikliğine işaret etmekte. İnsanları yasadışı bahislere iten nedenlerin araştırılması, denetimin artırılması, sektörde rekabet ve vergiyi artıracak düzenlemelerin getirilmesi gerek olabilir.

Online hizmet veren binlerce bahis sitesiyle trilyon dolarlara ulaşan küresel bahis oyunları sektörünün motorunu spor oluşturmaktadır. Ülkemizde ve dünyada bahis gelirlerinin önemli kısmı futboldan gelmektedir. Bahis ekonomisinin kazandığının karşılığında spora katkısının ihmal edilecek düzeyde olduğu da bir realitedir. 

18 Eylül 2024 tarihli bir medya haberi: Galatasaray’ın sırt reklamı sponsorluğu bahis tartışması yüzünden askıya alınmıştı. İspanya’da da Stuttgart formasındaki bahis reklamı yasaklandı ve Stuttgart, Real Madrid ile oynadığı Şampiyonlar Ligi maçına kulüp forma sponsoru olmadan çıkmak zorunda kaldı.  

Noktayı koymadan önce...

Görüldüğü gibi sporla ekonominin iç içe geçtiği bir dönemde yaşıyoruz. Yasal spor bahislerinin giderek artan iştirak ve hacimlere ulaşması, kazançlardan ödenen vergiler, piyasada dönen paranın talebe ve tasarrufa yönelmesi, sermaye birikimi, bu sektörün yarattığı ve giderek artan şekillerde yaratacağı ekonomi dikkatleri üzerine çekmektedir.

Bağımlı oynama alışkanlığını azaltmak, bağımlılıkla mücadele, ikramiye kazananlara hayat değişikliği konusunda gerekli uyarılarda bulunmak, danışmanlık ve bağımlılık tedavisi, oyunun sadece eğlence amaçlı kullanımını sağlayabilmek için içinde uzmanların yer aldığı, bayilerin destek olduğu geniş bir eğitim programının eyleme konulması gerekmektedir.

Bunun ötesinde yasa dışı bahislerin hem sporun ruhuna aykırı hem de kara para aklama vasıtası olması yeni finansal ve sosyo-ekonomik kararların alınmasına ihtiyaç hissettirdiği izahtan varestedir. Aynı zamanda yasal spor bahislerinin bahisçiler ve oynayanlar için daha cazip hale getirilmesi, yasadışı bahisçilerin azalarak sıfırlanması için tüm taraflarca ortak akılda buluşulması da gerekebilir.

"Bahis oyunları sporun ruhuna uygun mu?" diye bir soru yöneltilse, özellikle de futbol maçlarında bırakın kim yendi yenildi bahsini, skor ne olur, penaltı olacak mı, ilk golü kim atacak gibi iddialara bahisler oynanıyorsa bunun cevabi ne olabilir ki? Siz ne dersiniz?

14 Eylül 2024

Heybeliada