Çıpalama Etkisi Nedir?

Psikologlar, insanların ilk öğrendikleri bilgiye sonradan öğrendikleri bilgiye göre daha fazla güvenme eğiliminde olduğunu söylüyor. Karar verme mekanizmasını etkileyen bu bilişsel eğilime psikolojide Çıpalama Etkisi adı verilir.

Çıpalama Etkisi 1974 tarihli bir makalede Amos Tversky ve Daniel Kahneman tarafından şu şekilde açıklanır: ‘’İnsanlar bir ön değerden yola çıkarak son cevaba uygun olacak şekilde tahminlerini düzenlerler. Düşünce akışındaki bu  ön değer sorunun formülasyonu ile ya da kısmi bir hesaplamanın sonucu olarak meydana çıkar. Her iki şekilde de yapılan düzenleme yetersizdir. Farklı başlangıç noktaları farklı tahminler ortaya çıkarır ve ön değerden etkilenirler.’’

Soyut sayıların bile kararlarınızı etkilediğini biliyor muydunuz? Tversky ve Kahneman, soyut sayıların insanların karar mekanizmasını etkileyerek yanlış tahminlerde bulunmalarına sebep verdiğini keşfetmiştir. Bir çalışmada katılımcılardan bir çarkı çevirerek 0 ile 100 arasında bir sayı seçmeleri istendi. Bir sonraki adımda ise katılımcılardan elde ettikleri sayıyı kullanarak B.M.’de kaç tane Afrika ülkesi olduğunu tahmin etmeleri istendi. Çarkı çevirdiği zaman yüksek bir sayı elde eden katılımcılar yine yüksek tahminlerde bulunurken, düşük sayı elde eden katılımcıların cevapları ise başlangıç noktalarından daha da düşük bir seviyedeydi. Her iki örnekte de katılımcıların çarkı döndürerek elde ettikleri sayıyı başlangıç noktası olarak kullandıklarını söylemek mümkün.

Çıpalama Etkisi yalnızca sayısal tahminlerimizde değil, ödeme planlarımızda da son derece etkili.

Bir araç satın alacağınızı düşünelim. İnternette araştırma yaptığınızda almak istediğiniz aracın fiyatının 79 bin TL olduğunu okudunuz. Hemen ertesi gün gittiğiniz yakındaki bir satıcı da 75 bin 500 TL fiyat teklifinde bulundu. Bu fiyatın bir fırsat olduğunu düşünüp hemen kabul ettiniz değil mi? Ancak başka bir galeride aracın fiyatının 72 bin TL olarak belirlendiğini gördünüz ve  bu kadar hızlı karar verdiğiniz için kendinize kızdınız! Peki bir araştırma yapıp en uygun fiyatı bulmak yerine neden ilk teklife heyecanla atladınız?

Çıpalama Eğilimi ile ilk öğrendiğimiz bilgiye fazla güveniyor ve hatta o ilk bilgiyi diğerlerine göre kayırıyoruz! İlk öğrendiğimiz bilgi ile aracın 79 bin TL olduğunu kabul ediyor ve hemen sonra cazip bir teklifle karşılaşınca daha fazla fiyat araştırması yapmadan hatalı karar vermemize sebep oluyor.

Çıpalama Etkisi ile daha fazla maaş alabilirsiniz!

Genellikle zam dönemlerinde yöneticiler ile maaş zammı konusunu görüşürken çalışanlar maaş beklentilerini ilk telaffuz eden olmak istemez. Fakat araştırmacılara göre ilk teklifi veren olmanın sizi daha avantajlı bir konuma soktuğunu söylüyor. Siz ilk fiyatı belirlediğiniz bu fiyat sonraki pazarlıklar için başlangıç noktası oluyor. İlk teklife göre sonraki tekliflerin aralıkları belirleniyor ve gelecekteki tüm tekliflerin başlangıç noktası sizin en başta telaffuz ettiğiniz rakam oluyor. Yani görüşmelerin başında yüksek maaş talep ettiğinizde pazarlıklar  tam da istediğiniz gibi ilerliyor!

Çıpalama etkisinin bizi en çok şaşırttığı noktalardan biri ise herkesin mutlaka kendisi için biçtiği yaşam süresi yani ömürdür. Eğer anne ve babanız, akrabalarınız uzun yaşadıysa, ailenize bakıp kendinizin de uzun yıllar yaşayacağınızı söyleyebilirsiniz. Bu noktada yalnızca ailenize bakıp kendinizle ilgili çıkarsama yapmanız son derece yanıltıcı çünkü siz onlar kadar kendinize özen göstermiyor, kötü besleniyor ve düzensiz bir yaşam sürdürüyorsunuz.

Tam da bu nedenlerden ötürü karar aşamasındayken çıpalama etkisini hatırlamanızda ve gerçekten ihtiyaçlarınıza yönelik ve size fayda sağlayacak kararlar vermenizde fayda var! 

Davranışsal Finansta Sürü Psikolojisi Günümüzde finansa dair bakış açısı büyük oranda değişmiştir. Bu alanda yapılan araştırmalar göstermiştir ki insan psikolojisi finansal kararların alınmasında oldukça etkili. Peki davranışsal finansta sürü psikolojisi ve yatırım ilişkisi nedir?